Ө̲вÌͲҢ ÒÀҒÄÛÐÛ
8
 Ãëàâíàÿ                                Áèáëèîòåêà 

 

III òàðàó

 

ÅË ²Ø²ÍÄÅò ÅÑÒÅ˲ÊÒÅÐ

 

 

 

 

ÒÛËÑÛÌ ÄҮÍÈÅͲҢ ҚҰÏÈßÑÛ

 

Қàæû áàáà òóðàëû àқèқàò ïåí àңûç

 

Қàçàқ õàëқûíûң á³ðíåøå ғàñûðëàð áîéû áèëåóø³ “Ұëû” ұëòòûң áîäàíû áîëûï, құëûíà àéíàëóû îíûң ұëòòûқ òàðèõûí æîғàëòòû.

Áàñқàíûң òàðèõûí îқûäûқ. Æàòòàäûқ. Òàңäàíäûқ. Áèëåóø³ ұëò àëäûíäà íàäàíғà àéíàëûï, өç³ì³çä³ң àòà-òåã³ì³çä³ á³ëìåê òүã³ë³, өç³ì³çäåí òóғàí ұðïàқòàðûìûçäûң äà àòû- æөí³í ñîëàðäûң åñ³ì³ìåí àòàäûқ. Ұÿëìàäûқ. Íàìûñòàíáàäûқ. Íàìûññûç әð³ ұÿòñûç, æ³ãåðñ³ç, îòàíñûç, ðóõñûç á³ð ò³ð³ ïåíäåãå àéíàëäûқ.

Åë áèëåãåí õàíäàðûìûç, åë³ ìåí îòàíûí қîðғàғàí áàòûðëàðûìûç, қàðà қûëäû қàқ æàðғàí øåøåíäåð ìåí áèëåð³ì³ç, ғұëàìà ғàëûìäàðûìûçäûң, өíåð èåëåð³ ìåí қàç äàóûñòû әíø³, àқûí-æûðàóëàðûìûç әð³ åë³í áàñқàðғàí åðëåð³ì³çä³ң àòòàðû ұëò òàðèõûíàí àòòàðû ìәңã³ë³êêå өø³ð³ëä³. Àòàóñûç қàëäû. ijíè òàíûìû ìîë, ìîëäàëàð ìåí òûëñûì құïèÿëû қàñèåòòåð³ áàð /áàқñû, åìø³, êөð³ïêåë ò.á./ àäàìäàð äà àðíàéû åñåïêå àëûíäû. Қàìàëäû, àòûëäû, ñîòòàëäû. Àðíàéû àøûëғàí æүéêå àóðóõàíàëàðûíà æàòқûçûëäû. Äåíåëåð³í óëàäû. Îëàðäûң ұðïàқòàðû äà îñûëàðäû өç áàñòàðûíàí êåø³ðä³. Қûñқàñû á³ç өç àòà-áàáàëàðûìûçäûң ê³ì áîëғàíûí àéòà äà æәíå äәëåëäåé äå àëìàäûқ. Ñîíäûқòàí өçáåê àғàéûíäàðäûң: “Îðûñ áîëàì äåñåң, қàçàқ áîë” äåãåí³ øûíäûққà àéíàëäû. Îíûң әñåð³í³ң çàðäàáûí әë³ äå õàëûқ êөð³ï êåëåä³.

Àëëà Òàғàëà áәð³í êөðåä³ äåãåíãå ñåíáåä³ê. Øåò³ì³çäåí òàçà àòåèñò àòàíäûқ. Æûë æûëæûғàí ñàéûí өçãåð³ñ áîëà áàñòàäû. Æàðàòóøû èåì³çä³ң ðàõûìûìåí æәíå ұëòòûқ òàíûìíûң äàìóû àðқàñûíäà åë³ì³ç өç³í³ң åãåìåíä³ã³í àëäû. Òәóåëñ³ç åë áîëäûқ. Áүã³íäå әëåì åëäåð³ òàíûäû. Қàçàқ äåãåí ұëòòû á³ëä³. Әëåìí³ң åëóäåí àñà åë³íå òàðûøà øàøûðàғàí  қàíäàñòàðûìûçäûң өç îòàíûíà îðàëóûíà æîë àøûëäû. Àңñàғàí àðìàíäàð îðûíäàëäû. Àëëàғà øүê³ð, Òәóåëñ³ç åë³ì³çä³ң õàëқûíûң àëïûñ ïàéûçûí өç³ì³çä³ң қàíäàñòàðûìûç құðàéòûíûíà æåòò³ê.

Åë Êîíñòèòóöèÿñû ìåí àëòûí çàңäàðûíûң әä³ë äå, àíûқ æîáàëàðû àðқàñûíäà ұëò òàðèõû áåòòåð³íå æàңà áàғûòòàғû æîë àøûëäû. Ðóñûç õàëûқ ðóõòû áîëäûқ. Ұëûëàðäûң құïèÿëû êèåë³ëåð³íåí äå êèåë³ åêåí³ì³çä³ әëåìãå ïàø åòò³ê. Òàíûòòûқ. Ìîéûíäàòòûқ. Òàңғàëäûðäûқ. Ұëû áàáàëàðäûң êèåë³ òûëñûì êүø³í³ң құä³ðåò³í, қàçàқòûң êèåë³ қàñèåò³í äүíèåæүç³í³ң åң ìûқòû äà ñèқûðëû êүø èåëåð³ àëäûíäà òàíûòà, ìîéûíäàòà á³ëä³ê.

Ұëòòûқ ýòíèêàëûқ ñàëò-äәñòүð ìåí өíåð ñàëàñûíäàғû æîғàëғàí, æîéûëғàí, әë³ øàëàæàíñàð òåêò³ê ìұðàëàðûìûçäû қàéòà ò³ð³ëòóãå, ñұðûïòàóғà, ãүëäåíä³ðóãå ìүìê³íä³ê àëäûқ. Îñû ìүìê³íä³êò³ қàëò æ³áåðìåãåí ғàëûìäàð ìåí çåðòòåóø³ëåð æәíå äàðûíäû ðóõòûëàð қàñèåòò³ äå êèåë³ àòà-áàáàëàðäûң ðóõûíûң îÿíóûíà қûçìåò åòå áàñòàäû.

Òàðèõ áåò³íäå àòàëìàғàí ðóõàíè қóàòû åðåêøå òûëñûì құïèÿ êүøêå èå áàáàëàð ðóõû îÿíäû. Ғàðûøòàí қàéòà æåðãå қàðàé àÿí áåðå áàñòàäû. Өң³íäå äå, òүñ³íäå äå êåéá³ð ïåíäåëåð á³ð êåðåìåò êүøò³ң қîðøàóûíà ³ë³íå áàñòàғàíäàðûí æûð åòñå, êåéá³ð³ ñåêåì àëà áàñòàäû. Îñû á³ð êåçåңäå áàÿғû “Ұëû” õàëûқ àëäûìåí өç³í³ң êèåë³ òûëñûì êүø èåëåð³í³ң ñèқûðøûëàðûí áәéãåãå қîñòû. Үëêåí ñòàäèîíäà îëàð õàëûққà åì æàñàòòû, òàңғàëäûðäû. Òåëåàðíàëàðäû äà æàóëàï àëäû. Òàғû äà өç³íå áàñқà á³ð әä³ñ-àéëà àðқûëû òàáûíäûðäû. Қîëäû òåð³ñ æàéғûçäû. “Õàðå Êðèøíàñûíà” áàñ èã³çå áàñòàäû. Øûäàìíûң äà øåã³ áîëñà êåðåê. Àíà äүíèåäåã³ Ұëû áàáàëàð ðóõû æåðäåã³ өç ұðïàқòàðûíà àÿí áåðå áàñòàäû. Á³çä³ң îðòàìûçäàí äà æîғàðûäàғûëàðäàé ìûқòûëàð øûқòû. Ұëû áàáàëàðû Àòòèëà, Қûïøàқ, Òîқòàìûñ õàí ò.á. åðë³ã³í қàéòàëàï, “ìûқòûëàðäûң” àëғà æûëæóûíà òîñқàóûë қîéäû. Åë³í, æåð³í æәíå õàëқûí қàðñûëàñòàðûíûң “қàðà ñèқûðûíàí” қîðғàäû. Îë áүã³íäå ìәңã³ë³êêå àéíàëñà äà, êåң³ñò³êòåã³ òåëåïàòèÿëûқ îé-өð³ñ³ ñîғûñûíà қàòûñûï, îëàðғà ìûқòû қîðғàíûñòûқ òîð қîéäû. Ñîíäûқòàí äà áүã³íäå қàçàқ åë³ æåð³í³ң әðá³ð íүêòåë³ àóäàíû өòå æîғàðû ïîòåíöèàëäû ýíåðãåòèêàëûқ àéìàқ åêåí³í әëåì ғàëûìäàðû ìîéûíäàäû. Àòà-áàáàëàðûìûçäûң қàñèåòò³ çèðàòòàðûíà әëåìí³ң òүêï³ð-òүêï³ð³íåí êåë³ï ұëòûíà қàðàìàé, ñîë ðóõòàðäûң îң çàðÿäòû òàçà ýíåðãåòèêàñûíàí қóàòòàíûï, ò³ëåêòåð³ îðûíäàëûï, æàғäàéëàðû æàқñàðûï, êөï æûëғû àçàïòû қèûíøûëûқòàðûíàí құòûëóû ñîíûң àéғàғû áîëà àëàäû.

Қàçàқ æåð³íäåã³  Àëëàíûң ñåí³ìä³ äå қàéûðûìäû құëäàðû áîëғàí Àðûñòàí áàá, Қîæà Àõìåò ßññàóè, Áåêåò Àòà, Ðàéûìáåê áàòûð, Әóëèå àáûç Әëìåðåê, Óêàøà àòà, Àéøà áèá³, Êөòåí òәó³ï, Қîéëûáàé áàқñû, Åñåò áàòûð, Æàíқîæà áàòûð, Ñûïàòàé áàòûð, Áàáà òүêò³ øàøòû әç³ç, Áәéä³áåê áàáà, Äîìàëàқ àíà ò.á. әóëèå-àáûçäàðûìûçäûң êåñåíåëåð³íå áàðûï, ðóõòàðûíà äұғà áàғûøòàï, îñû ðóõòàðäûң ðèçàøûëûғû үø³í, Æàðàòқàííàí  ³çã³ ò³ëåêòåð ò³ëåï áàðûï-êåë³ï æàòқàíäàðäûң ñàíû æûë ñàéûí àðòà òүñóäå. Îñûíäàé қàñèåòò³ æåðëåðãå õàí äà, áàé äà, ұëûқ òà, қàðà äà æәíå қàðàïàéûì õàëûқ ïåí áàñқà ä³íäåã³ ұëòòàðäûң àäàìäàðû äà ëåê-ëåã³ìåí àғûëóäà.

Үçáåé ³çäåíó àðқàñûíäà ұñòàçñûç-àқ, ұëû қàñèåòòåðä³ң құïèÿëû ñûðûíûң øåø³ì³í òàáó äәðåæåñ³íå қàðàé æûëæóäàìûç. Àëғàøқû қàäàì ðåò³íäå æàçûëғàí ғàðûø, àäàì, òàáèғàò құïèÿëàðû òóðàëû çåðòòåó æàñàëûï, áàñïàäàí îқûðìàíғà ұñûíûëғàí åңáåêò³ң äå ғûëûìè áàғàñû îң áîëäû. /Ç. Қ. “Ìәңã³ë³ê құïèÿëàð øåæ³ðåñ³”, Àëìàòû, Ñөçä³ê-Ñëîâàðü”, 2001/.

Êүí³ êåøå ғàíà ñàóàòñûç áîëäû äåï êåëãåí õàëûқòûң àòà-áàáàëàðû әë³ìñàқòàí áàñòàï-àқ òûëñûì құïèÿ ñûðëàðûí ìåңãåðãåí³í ғûëûìè òұðғûäà áàғà áåðãåí³í æәíå õàëûқ åìø³ë³ã³í³ң íåã³ç³íäå ғûëûìè òұæûðûì æàñàï өøïåñ әëåìä³ê õàëûқòûқ ìåäèöèíàëûқ ýíöèêëîïåäèÿëûқ åңáåê æàçғàíûí  XV ғàñûðäûң ғұëàìà ғàëûì-øèïàãåð³, äàëàíûң äàðàáîçû, Æåò³ñó өëêåñ³í³ң òүëåã³ Өòåéáîéäàқ Ò³ëåóқàáûëұëûíûң “Øèïàãåðë³ê áàÿí” àòòû ê³òàáûíàí îқûï á³ëä³ê, òàңғàëäûқ /Àëìàòû. “Æàëûí”, 1996/. Îñûëàéøà әëåìä³ ìîéûíäàòàð æàңà òұëғàíûң îðíû àíûқòàëäû.

Áàðëûқ àäàì ғàðûøòûқ áàéëàíûñқà èå. Á³ðàқ, áәð³ á³ðäåé ñåç³ìòàëäûқòû ñåçå äå, әð³ ìåңãåðå äå àëìàéäû.  Êåң³ñò³ê òîëûï æàòқàí әð áàғûò ïåí íèåòêå èåë³ê åòåò³í àқïàðàòòàð àғûíûíàí òұðàäû. Îëàðäûң äà өç³íå òәí àìïëèòóäàëûқ æè³ë³ã³ ìåí òåðáåë³ñ³ áîëàäû.  Îң әñåð êүø³ ìåí òåð³ñ әñåð êүøòåð³ өçàðà қàðñûëûқòà áîëûï, á³ð³í-á³ð³ æîéûï, өç үñòåìä³êòåð³í îðíàòóû  àäàìçàò ïåí òàáèғàòқà æàқñûëûқ íåìåñå æàìàíäûқ әêåëó³ ìүìê³í. Áұíäàé íәç³ê ýôèðë³ êүøòåðä³ң àðà қàòûíàñû îң íåìåñå òåð³ñ çàðÿäòû қóàòòàðäàí òұðàòûíäûқòàí, îëàð îé àðқûëû өç³í³ң ìүääåë³ê ìàқñàòòàðûí ³ñêå àñûðó êүø³íå èå áîëäû.

Ñåí³ì ìåí òàíûì àðқûëû ñàíàíûң æîғàðû íå òөìåíã³ ñàòûғà êөòåð³ëó³ ìүìê³í. Îñûäàí áàðûï әð àäàìíûң òұëғàëûқ êåëáåò³ қàëûïòàñàäû. Òåðåң íåìåñå íәç³ê ñåç³ìãå áөëåíåä³. Æàңà äүíèåí³ң åñ³ã³í àøûï, æàðûқ äүíèåãå “³ңãәëàï” êåëãåí æàñ íәðåñòå ñәáè ñèÿқòû, òåëåïàòèÿëûқ /àðàëûқ/ áàéëàíûñқà øûққàíäàð àëғàøқû óàқûòòà өç³í³ң äåíåñ³íå èå áîëà àëìàé, áàғçû á³ð äåíåñ³ áîñ қàëғàí ò³ð³ ïåíäåãå àéíàëàäû. Áұíäàé құáûëûñ êүíä³çäå äå, íå òүíäå äå æәíå ұéûқòàï æàòқàíäà äà áîëóû ûқòèìàë. Æîғàðû áèëåóø³ Ðóõ өç³í³ң òөìåíã³  ìèêðî ðóõûíûң á³ð ұøқûíûíà әñåð³í ñàòûëû, ûðғàқòû, үç³ë³ñò³, áàÿó äà, қàòàë әð³ қûñûìäû êүøïåí әñåð åò³ï, өç³í³ң áàñқàðó æүéåñ³íå áàғûíäûðàäû.

Àäàìíûң ìèûíûң қàëûïòû æұìûñ ³ñòåó äåңãåé³í³ң ûðғàғû ìåí ñåç³ìòàëäûғûíûң àìïëèòóäàëûқ æè³ë³ã³ ìåí òåðáåë³ñ ûðғàғû ³ð³ өçãåð³ñêå ұøûðàéäû. Îñûíûң ñàëäàðûíàí àäàìíûң îéû áàñқà áàғûòòà êåò³ï, åðê³íä³ã³íåí àéðûëàäû. Îé өòå êүøò³ ñîғûñ құðàëû. Îë ñåêóíä  àðàëûғûíäà әëåìä³ øàðëàóғà äà әð³ òàëқàíäàóғà äà қàá³ëåòò³ ғàæàï құáûëûñ åêåí³ áүã³íäå øûíäûққà àéíàëóäà.

Åãåð Áàëòàáàé Ðàõûìæàíîâ ìûðçà îñûäàí îí үø æûë áұðûí /1993/ î äүíèåë³ê áåëã³ñ³ç áàáàñûíàí òүñ³íäå àÿí àëìàғàíäà, îë äà îë òåëåïàòèÿëûқ áàéëàíûñ æүéåñ³íåí õàáàðñûç áîëàð åä³.

 

Òàғäûð

 

Әð àäàìíûң æåêå êîäû áîëàäû. Îë ìàңäàéûíà íåìåñå үø³íø³ êөç³ àéìàғûíà æàçûëғàí үø ñàí. Ñîíäûқòàí äà “ïåøåíåңå íå æàçûëñà, ñîë áîëàäû”, – äåãåí ұëû қàғèäà áүã³íäå íàғûç øûíäûққà àéíàëóäà.

Òàғäûð – îë æåêå àäàìíûң àíà құðñàғûíà òàìøû áîëûï ðóõû îðíàëàñûï, қàðà æåð қîéíàóûíà åíãåíãå äåé³íã³ өì³ðë³ê æîëûíûң áàғäàðëàìàñû. Òàғäûð æîëû Àëëàíûң ïåíäåëåð³íå әð òүðë³ áåð³ëåä³. Îë Ұëû Ðóõ òàðàáûíàí áàқûëàóғà àëûíûï, îíûң æүçåãå àñóûíà áåëã³ñ³ç ñûðòқû êүø әñåð³ìåí àäàì áîéûí áèëåò³ï, îéëàó æүéåñ³í áàñқàðòûï, æүçåãå àñóûíà ûқïàë åòåä³. Өì³ð³í³ң æàқñûëûғû ìåí æàìàíûíà òөçå àëғàíäàð ғàíà ³çã³ àðìàíûíà æåòåä³. Æåòå àëìàғàíäàð îðòà æîëäà қàëûï, áàñқà áàғûòқà êåò³ï,  ìәңã³ë³ê òðàãåäèÿëûқ өì³ð ñүðó êåçåң³í áàñòàí êåø³ð³ï æàòàäû. Áұë äà Àëëà Òàғàëàíûң êåðåìåò³.

Òûëñûì êүøò³ң құïèÿ әñåð³ Áàëòàáàé Ðàõûìæàíұëûí äà ñûíàққà àëäû. Îíûң àíà äүíèåäåã³ òàғäûð äәïòåð³íäåã³ àòқàðàòûí ì³íäåòòåð³íåí îíûң îéûíà àÿí àðқûëû íұñқàó áåð³ëä³.

 

Үðåé

 

Îë êåçäå Áàëòàáàé өç îòàíûíàí àëûñ, áұðûíғû Êåңåñ îäàғûíûң àñòàíàñû Ìәñêåóäå åøíәðñåäåí қàïåðñ³ç åê³ åë àðàñûíäàғû ñàóäà-ñàòòûқòû äàìûòàòûí “Äîñòûқ” ýêîíîìèêàëûқ өíåðêәñ³ïò³ê ұéûìûí áàñқàðàòûí-äû. Áәð³ æåòåðë³ê. Æàéëû ìåêåí-æàé, ñàðàéäàé êåң áөëìåäå òåëåôîííûң құëàғûí áұðàï, æàí-æàққà àðàëûқ өê³ë ðåò³íäå õàáàðëàñûï, өç øàðóàëàðûí íәòèæåë³ òûíäûðûï æàòòû. Îë åë³í æәíå æåð³í, әñåì Àëìàòûñû ìåí ê³íä³ê қàíû òàìғàí Øàÿíûí ñàғûíғàíäà æүðåã³ ñûçäàéòûí. Áұíûñûí åøê³ìãå ñåçä³ðìåãåí³ìåí, ³øòåé åë³ ìåí æåð³íå á³ð áàðûï қàéòóäûң æîëûí äà қàðàñòûðûï æүðãåí-ä³.  Æàç àéû.  Ìәñêåóäåã³ үé³íäå òүíã³ ұéқûғà æàòóғà äàéûíäàëғàí Áàëòàáàé êөïòåí áåð³ өç³í á³ð áåëã³ñ³ç êүøò³ң áèëåï àëғàíûí åñ³íå àëäû. Æөíä³ ұéûқòàé äà àëìàäû. Íåãå?! Ìàғàí íå áîëäû äåï òå îéëàäû.  Êүíäåë³êò³  àғàéûí-òóûñïåí õàáàðëàñûï òà òұðäû. Áәð³ àìàí. Үðåé. Æүðåê äүðñ³ë³.  Êөç àëäûíàí òүðë³ áåéíåëåðä³ң ñàғûìû  êèíîíûң ëåíòàñûíäàé өòêåí ñèÿқòû áîëàäû. Áұë íå?! Åñ³ äұðûñ. Құëàқ òұñûíàí ûðñûë, áåëã³ñ³ç үí өòå áàÿó åñò³ëãåíäåé êүé êåøò³. Îñûëàé îéëàíûï æàòûï êөç³í³ң àçäà áîëñà ³ë³í³ï êåòêåí³í áàéқàìàé қàëäû. Òүñ. Á³ð äåíåë³ áàáà: “Åé, Áàëòàáàé, ñåí òåç Àëìàòûғà æåò! Ñåí³ң àíà үé³ңí³ң àóëàñûíäà ìåí³ң äåíåì æåðëåíãåí. Ñîë àóëàңäàғû àëàңäà áұðûí êөï àäàìäàð æåðëåíãåí. Ìåí³ң äåíåìä³ 2-3 ìåòð àðàëûқòà òåðåң қàçñàң, òàáàñûң, қàéòà æåðëå! Áàð, òåç áàð...!” – äåä³ äå áұéðûқ áåðóø³  ðóõ áåéíåñ³ êөçäåí òàñàëàíà áàðûï, áè³êòåï, àñïàíғà қàðàé êөòåð³ëå áåðå ғàéûï áîëäû. Áàëòàáàé áóëûғûï áàðûï, òåð-òåð áîëûï îÿíûï êåòò³. Àñòàғïûð Àëëà äåä³. Åñ³í á³ðåð ìèíóòòàí êåé³í òåç æèäû. Îéëàíûï æàòûð. Òүñ³í қàéòàäàí åñ³íå òүñ³ðä³. Àң-òàң. Îðíûíàí òұðûï, æóûíûï-øàéûíûï, êәëèìàñûí àéòûï, Áàëòàáàé қûçìåò³íå áàðóғà ûңғàéëàíғàíäà äåíåñ³ ä³ð åòå òүñò³. Àäàìíûң áèîòîã³ êөáåéñå îñûíäàé ä³ð³ë, өçãåð³ñ æәíå ûңғàéñûçäûқ áîëàäû äåóø³  åä³, ñîíäàé á³ð æàғäàéғà äóøàð áîëäûì áà äåï òå îéëàäû. Æұìûñòà êүíäåã³äåé àøûқ-æàðқûí åìåñ, êөң³ëñ³çäåó îòûðäû. Áұíûñûí қàðàìàғûíäàғûëàðғà ñåçä³ðìåóãå òûðûñòû. Îñûëàé á³ðàç óàқûòòà өòò³. Áàÿғû үðåé êүí ñàéûí қàéòàëàíà áåðåò³í қàòàë òәðò³ïêå àéíàëäû.

 

Àÿí

 

Áүã³íäå àÿí äåãåí ұғûìғà ñåíåò³íäåð қàòàðû á³ðàç êөáåéãåí³ øûíäûққà àéíàëà áàñòàäû. Á³ðàқ, àÿííûң íàқòû құïèÿñûí àíûқòàó, òàëäàó ìåí òұæûðûì æàñàó әë³ ғûëûìäà òîëûқ äәëåë³í òàáà àëìàóäà.

ijíè ê³òàïòàðäà Àëëà Òàғàëàíûң ñүé³êò³ құëäàðû әð³ ïàéғàìáàðëàðû ìåí әóëèå-әìáèåëåð³ ò.á. òүñ³íäå àÿí àðқûëû êөðãåí, қàáûëäàғàí íәðñåëåð³í³ң өì³ðäå áîëғàíû, æүçåãå àñқàíû òóðàëû àéòûëàäû.

Áåëã³ñ³ç áàáà Áàëòàáàéäûң òүñ³íå òàғû äà ê³ðä³. Áұë æîëû өң³ ñóûқ, өòå қàһàðëû, àøóëû, êөçäåð³íåí îò æàðқûðàï, қàòàë áұéðûқ áåðä³.

Áàáà: “Åãåð ñåí ìåí³ң àéòқàíûìäû îðûíäàìàñàң, òүï-òұÿғûңìåí құðòàìûí. Àéòқàíûì àéòқàí. Ìåí îñûäàí 9999 æûë áұðûí өì³ð ñүðãåí òүðê³ әëåì³í³ң êөñåì³ Қàæû áàáàìûí” (Қàæû Àõìåò) – äåï, ғàéûï áîëàäû. Áұë 1993 æûëäûң æàç àéû ìåçã³ë³íäå åä³. Áàëòàáàé øîøûï îÿíûï, ұçàқ îéëàíäû. Àëäàғû àëғàí àÿíäàðûí äà åñêå òүñ³ð³ï ÿ Àëëà, àÿíûìäû өң³ìäå æàқñûëûқ áîëóғà íәñ³ï åò – äåï, êәëèìàñûí қàéûðäû. Áұíäàé àÿíäàðäûң åðòå çàìàííàí-àқ àäàìçàò áàëàñûíà êåç-êåëãåí ұëòòàð өê³ë³íå êåë³ï òұðàòûí ñåç³ìä³ê, әñåðë³ê, ñàíàëûқ құáûëûñ åêåíä³ã³í қàçàқòûң ұëû àқûíû Øәêәð³ì Құäàéáåðä³ұëû өç³í³ң 30 æûë (1898-1928 æ.æ.) çåðòòåï æàçғàí “Үø àíûқ” åңáåã³íäå ñïèðèòèçì (ðóõïåí ñөéëåñó), òåëåïàòèÿ æәíå çàðÿäòàó òәñ³ëäåð³í³ң құïèÿëàðûí әëåìä³ê әäåáèåòòåðä³ң íåã³ç³íå ñүéåí³ï æàçғàíû, áүã³íäå øûíäûққà àéíàëäû. Àë, áұäàí áұðûí äà æàðàòóøû áàð äåãåí Ñîêðàò áàñûíà òàÿқ áîëûï òèñå, Ãàëèëåé æåðäåí үëêåí ïëàíåòà áàð äåãåí³ үø³í қóғûí êөð³ï àçàïòàëäû. Äåãåíìåí, Åóðîïàíûң á³ðàç äàìûғàí åëäåð³íäå (Ôðàíöèÿ, Àíãëèÿ ò.á.) æәíå Àìåðèêà, Үíä³ñòàí ñèқòû åëäåðäå ñïèðèòèçì құïèÿñûí үéðåí³ï äәëåëäåóä³ң өç³ XVIII-XIX ғàñûðäà áàñòàëäû. Ïàðèæäå àðóàқ ðóõûìåí ñөéëåñåò³í ñïèðèòèçì ìåêòåá³ àøûëäû. Îíû îқûғàíäàð ðóõïåí (æàí) áàéëàíûñқà øûғàòûí. Áàéëàíûñàòûí ðóõòûң æåêå ұëòòûқ àòû äà áîëғàí. Ñîë ìåêòåïò³ң òүëåã³ Õàñàí Ìàðçóõ äåãåí ðóõïåí áàéëàíûñқàíäà àòû (Æàêñàçà-î äүíèåäåã³ àòû) äåãåí ðóõòàí òүð³ê ñұëòàíû Ғàáäóë Õàìèòò³ң çұëûìäûғûí õàëқû қàíøà óàқûò êөðåä³ äåãåíäå: “Îíûң ïàòøàëûғû îòûç үø³íø³ æûëäûң òîғûçûíøû àéûíäà àÿқòàëûï, òàқòàí òүñåä³”, – äåï áåðãåí æàóàáû äәë êåëåä³. ̳íå, áұғàí äåé³í îñûíäàé äәëåëäåìåëåð áîëғàíûíà ñүéåíå îòûðûï á³ç äå Áàëòàáàé Ðàõûìæàíұëûíûң àÿíûң æàëғàíäûққà æàòқûçà àëìàéìûç. Әðá³ð àäàìçàò òàëáåñ³êòåí-êөðáåñ³êêå æàòқàíøà Àëëà òàғàëàíûң қîë äîáû ñèÿқòû ìәңã³ë³ê ñûíàғûíäà åêåíä³ã³ îíûң òàғäûðíàìàñûíäà î äүíèåäå  æàçûëғàí.

 

 


1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15  16  17  18  19  20

 

 

ââåðõ