Ãëàâíàÿ Áèáëèîòåêà | |||
Ñàïàð
Áàëòàáàé åëãå áàðóғà øåø³ì қàáûëäàï Ìәñêåó-Àëìàòû áàғûòûíäàғû ÈË-62 ëàéíåð³ìåí àñïàíғà êөòåð³ëãåí äå îíûң áîéûíäà á³ð æåң³ëä³ê, ðàõàòòûëûқ, қóàíûø íұðû øàïàғàòû òөã³ëãåíäåé áîëäû. Ұçàқ óàқûòòàí áåðã³ æөíä³ áîëìàғàí ұéқûíûң әñåð³ìå Áàëòàáàé ìүëã³ï êåòò³. Áàÿғû áàáàñû: “Қîðûқïà áàëàì, äåíåìä³ òåç òàáàñûң, àðìàíûí îðûíäàëàäû, àáûðîéûí àñқàқòàéäû. Ìîë áàéëûққà áөëåíåñ³ң, àëòûí áàëûқòûң èåñ³ áîëàñûң, ñåí³ әëåì á³ëåò³í áîëàäû”, – äåï үø ðåò қàéòàëàéäû. “Ìåí ñåí³ìåí á³ðãå қàòàðëàñà ұøûï êåëåì” – äåï òàғû äà åëåñ áåð³ï ғàéûï áîëäû. Áàñûí òåç êөòåð³ï àëғàí Áàëòàáàé, á³ëåò³í äұғàñûí îқûï áåò³í ñèïàäû. Àëìàòû àýðîïîðòû. Өç Îòàíû. Àñòàíàñû. Áàðëûқ àäàìäàð äà, құñòàð äà, àғàøòàð äà “Áàëòàáàé, Áàëòàáàé..!” – äåï àéғàéëàғàíäàé æûëû ñåç³ìä³ ñåçãåíäåé áîëäû. Îñû êåçäå îíûң äåíåñ³í øàðïûï өòêåí æûëû ëåïò³ң áèîýíåðãåòèêàëûқ әñåð³ ìå, өç³í êүò³ï àëó îðíûíäà “Àññàëàó ìàғàëåéêóì Êөêå!”, – äåãåí ³í³ñ³í³ң äàóûñûí äà áàéқàìàé қàëäû. Åêåó³ қàóûøûï, åë àìàíäûғàí ñұðàñà îòûðûï Àëìàòûíûң Әë-Ôàðàáè äàңғûëûíûң үñò³ңã³ æàғûíäàғû òàó áөêòåð³íå îðíàëàñқàí “Êөêòåì” ñàíàòîðèÿñûíàí àðû á³ð øàқûðûìäàé æåðäåã³ “Åðìåíñàé” (áұðûíғû Ðåìèçîâêà) àóûëû åëä³-ìåêåí³íäåã³ Àëàòàó êөøåñ³íäåã³ ¹6 íөìåðë³ үéäå òұðàòûí òóғàí ³í³ñ³ Құðìàíғàçûíûң үé³íå æåòêåíäå íàìàçä³ãåð óàқûòû áîëà áàñòàғàí åä³. Áұғàí äåé³í ³í³ëåð³ үéëåð³í³ң àóëàñûíäàғû æåð³íäå àðíàéû àëìà, êөêөí³ñòåð ñàқòàéòûí æåðòөëå қàçó æұìûñûí áàñòàï êåòêåí áîëàòûí. Æåðòөëåí³ң òåðåңä³ã³ äå åê³ ìåòðäåí àñà áàñòàïòû. Áàëòàáàé åë àìàíäûғûí á³ë³ï, ³í³ñ³í³ң үé³íäå á³ðàç àÿëäàғàí ñîң, áұғàí äåé³í á³ðíåøå ðåò өç³íå: “Ìåí³ң äåíåì ñåí³ң ³í³ңí³ң үé³í³ң àóëàñûíäà æàòûð, ñîíû қàçûï àëûï қàéòà æåðëå!”, - äåãåí áåëã³ñ³ç ғàéûïòûқ áàáàíûң құä³ðåòò³ әñåð³í åñ³íå қàéòà òүñ³ðä³. Îë æàқñûëûқ áîëûï îñû ³í³ëåð³ìí³ң қàçûï æàòқàí æåðòөëåñ³í³ң àóìàғûíàí òàáûëñà èã³ äåãåí ³øòåé ûқûëàñûí á³ëä³ð³ï, áàóûðëàðûíà: “Àë æ³ã³òòåð, åíä³ á³çä³ң Àëëàíûң ñûíàғûíàí өòóä³ң æәíå àðóàқòûң àìàíàòûí îðûíäàóäûң àìàëûíà ê³ð³ñåé³ê”, - äåï, қàçûëғàí æөðòөëåãå қàðàé á³ð ä³ð³ë áîéûí áèëåï æàқûíäàï êåë³ï òîқòàäû. Îë ³í³ëåð³íå æåðòөëå êөëåì³í 3õ2 ìåòð àóìàғûíäà қàçóäû áұéûðäû. Îíûң îñû êåçäå өң³íåí äå æәíå ñөç³íåí äå á³ð өçãåð³ñ áàðëûғû ³í³ëåð³í òàңғàëäûðäû. ²í³ëåð³ áұғàí êүä³êïåí қàðàï êөêåìí³ң áұë íå қûëûғû, өç³ àóðóғà ұøûðàғàííàí ñàó ìà қàëàé, äåï үíñ³ç àқûðûí êүòóäå. Áàëòàáàé êәíå áàóûðëàð òàғû қàçûңäàð á³ç үëêåí áàéëûққà êåíåëåì³ç äåï áұéûðà ñөéëåä³. ²í³ëåð³ үíñ³ç æұìûñòàðûí æàëғàñòûðäû. Îé, êөêåìí³ң áұíñûç äà á³ð áàñûíàí àðòûëàð àáûðîéû ìåí қûçìåò³ әð³ æàғäàéû áàð – ғîé, áұë қàðàæåðä³ қîïàðûï íå áàéëûқ àëìàқøû äåï өçàðà êүá³ðëåñåä³. Á³ð-àқ, үëêåíí³ң àéòқàíûí îðûíäàó ïàðûç åêåí³í òүñ³íãåí îëàð øұңқûðäû қàçà-қàçà үø ìåòðãå æàқûí òåðåңä³êòå ñàéìàíäàðû á³ð қàòòû íәðñåãå ò³ðåëãåíäåé áîëғàíûí ñåçä³. Îëàð қàçóäû òîқòàòûï, îäàí àðû åïòåï қîëäàðûíà æәé құðàë àëûï òîïûðàқ áåò³í àðøè áàñòàäû. Êåíåòòåí àäàì ñүéåã³í êөðãåíäå äåíåëåð³ ä³ð åò³ï æұìûñòû òîқòàòà қîéäû. Îñû êåçäå Áàëòàáàéäûң êөç àëäûíàí á³ð ñàғûì åëåñ ïàéäà áîëûï, òүñ³íäåã³ àÿí áåðãåí áàáàñûíûң áåéíåñ³ өòêåíäåé áîëäû. Îë òàáûëғàí àäàì ñүéåã³ қàңқàñûí ñîë àÿí áåðãåí áàáà äåíåñ³ áîëóû ûқòèìàë äåï, ðóõûíà àðíàï äұғà îқûäû. Äåíåí³ òîïûðàқòàí Áàëòàáàé өòå åïò³ë³êïåí òîëûқ àðøè áàñòàғàíäà, áîéû åê³ ìåòðäåí àñûқ àëûï àäàìíûң äåíå ñүéåã³ ұçûííàí æàòûð åêåí. Ñүéåêò³ òîëûқ ðåò-ðåò³ìåí àëûï àðíàéû ìàòåðèàëғà îðàï қîéäû äà, îäàí àðû òàғû қàçó æұìûñûí æàëғàñòûðғàíäà àäàì қàңқàñûíûң áàñ æàғûíà қîéûëғàí äèàìåòð³ æàðòû ìåòðäåé үø àÿқòû қîëà äөңãåëåê òàáàқøà òàғûí òàáàäû. Òàáàқòûң äөңãåëåê åðíåó³í æàғàëàé 16 áàðûñ ìүñ³í³ áåéíåëåí³ï, әðқàéñûíûң îò òұòàòàòûí òåñ³êøåëåð³ áàð. 16 áàðûñ àéíàëà қîðøàғàí îðòàäà åê³ àëûï êөêáөð³ (қàñқûð) á³ð òàó åøê³ñ³í æұëìàëàï æåï æàòқàí áåéíå îғàí òåëì³ð³ï ìàғàí äà ñûáàғà қàëñà åêåí äåï òұðғàí åê³ құñ áåéíåñ³ áåéíåëåíãåí. Àғàéûí òóûñòàð өçäåð³í³ң îéëàìàғàí æåðäåí îñûíäàé құïèÿëû äүíèåëåðãå òàï áîëàðûí ñåçáåãåíä³. Àëëà òàғàëàíûң құä³ðåò³ìåí áîëàòûí òûëñûì құïèÿëàðäûң åðåêøå ñûðëàðû àäàìçàò әëåì³íå әð³ æұìáàқ êүé³íäå қàëûï, өç құïèÿñûí àøïàé êåëåä³. Áүã³íã³ çàìàíғû ғûëûì ìåí òåõíèêàíûң äàìóû áàðëûқ æàңàëûқòàðäûң íåã³ç³ òàáèғàò әëåì³íåí, құñòàð ìåí æàí-æàíóàðëàðäûң åðåêøå әðåêåòòåð³íåí áîëàòûíäûғûíà àðíàéû íàçàð àóäàðóäà (құñòàðäûң ò³ë³í á³ëóãå ұìòûëó, өðìåêø³äåí – òîқóäû үéðåíó ò.á.). Åðòåäå Òàðàç қàëàñûí àғàéûíäû æåò³ қàðàõàíäàð áèëåãåí³ ìәë³ì. Ñîëàðäûң á³ðåó³ áàïòàðäûң áàáû Àðûñòàí áàïòûң ұðïàғû Àéøà áèá³ õàíûìғà үéëåíáåêø³ áîëàäû. Á³ðàқ ñîғûñ æàғäàéûíà áàéëàíûñòû Қàðàõàíäàðäûң Àéøà áèá³ãå ғàøûқ àäàìû áàðà àëìàғàíäûқòàí, Àéøà áèá³ өç³ æàíûíà 40 êөìåêø³ қûçûí åðò³ï, Òàðàçғà áåò àëûï æàíûíäàғû Àñà өçåí³íå òîқòàï, àòòàí òүñ³ï, æóûíûï-øàéûíûï àëóғà әðåêåò åòåä³. Қûç Àéøà ñóғà øîìûëûï æàòқàíäà îíû æûëàí øàғàäû. Қûç Àéøà әëñ³ðåï әë³ êåòêåíäå, ñүéãåí æ³ã³òò³ң òåç êåëó³íå õàáàð áåðã³çåä³. Ƴã³ò³ êåë³ï Àéøàìåí êөð³ñ³ï қîøòàñқàíäà, åêåó³ óәäåëåñ³ï (îñû æåðãå æàçûï êåëãåíäå ñàғàò òүíã³ á³ð åêåí. Ìåí³ ðóõòàð çàðÿäòàï æ³áåðä³), ò³ðë³ã³ì³çäå á³ð-á³ð³ì³çä³ң ñүé³ñïåíø³ë³ê ðàõàòòû ìàõàááàòûìûçäû êөðå àëìàäûқ. Î äүíèåäå қîñóғà Àëëà íәñ³ï åòñ³í. Àäàìäàð á³çä³ ìәңã³ æûð åò³ï àéòûï, өì³ðë³ê åñêå àëó үø³í, ìåí³ң áàñûìà êåë³ï äұғà îқûғàí äà ñåí³ң қàá³ð³ңä³, àë ñåí³ң қàáûðûңà áàðûï, ðóõûңà äұғà îқûғàíäà ìåí³ң äå қàá³ð³ì³ä³ êөðåò³í áîëñûí äåï, қûç Àéøà ïәíè äүíèåäåí áàқè äүíèåãå àòòàíûïòû. Áұë құïèÿíûң ñûðû 1992 æûëû òàìûç àéûíûң áàñûíäà ìåí Òàðàçäà áîëғàíäà àíûқòàëғàíäàé áîëäû. Ñåáåá³, áұðûíғû æåò³ қàðàõàíííûң áүã³íäå үøåó³í³ң ғàíà äåíåñ³ Òàðàçäà æàòқàíäûқòàí, õàëûқ қàé Қàðàõàííûң Àéøà áèá³ãå ғàøûқòûғûí øåøå àëìàé êåëãåíä³. Ìåí Òàëàñ өçåí³í³ң æèåã³íäåã³ үñò³ðòòå æåðëåíãåí Òåêòұðìàñ әóëèåí³ң (Қàðàõàí) áåé³ò³íå áàðûï äұғà îқûäûì. Æàíûìäàғû àäàìäàð “Àғà, îñû æåðäåí ÍËÎ áåëã³ áåð³ï òұðàòûíäû øûғàðäû. Áұë íåãå?”, - äåä³ ìàғàí. Ìåí îëàðғà: Ғàðûøòûқ æүéåí³ң өç³í³ң ýíåðãåòèêàëûқ áèîқóàòûí æ³áåðåò³í áàñ, îðòàøà, æәíå òөìåíã³ æè³ë³êò³ íүêòåëåð³ áîëàäû. Îñû æåðäåí æàқñûëûқ òàðàëàäû. Ìүìê³í әóëèåí³ң æàòқàí æåð³ ñîíäàé ғàðûøòûқ, áàéëàíûñòûқ íүêòå øûғàð äåä³ì äå, æүðåëåï îòûðûï áåé³òò³ң øûғûñ æàғûíàí êөç³ìä³ æұìûï, құëàғûììåí æåðàñòûí òûңäàғàíäà òóðà ñàғàòòûң ò³ë³í³ң ñîғóûíäàé äûáûñ åñò³ëä³. Îíû æàíûìäàғûëàðäà қàéòàëàòқàíäà îëàð äà îñûíû àéòòû. Àë Òåêòұðìàñ әóëèåí³ң áåéò³í³ң æàíûíàí ò³êåëåé Àéøà áèá³ ìàçàðûíà қàðғàíûìäà îðòàäàғû қàëàíûң áè³ê үéëåð³ øөã³ï åðê³í êөð³í³ñ áåðä³. Åðòåñ³ Àéøà áèá³äå òұðûï Òåêòұðìàñ әóëèåí³ң áåéò³íå қàðàғàíäà äà îñûíäàé құáûëûñòûң êóәñ³ áîëäûқ. (Ç. Қîæàëûìîâ, Ìәңã³ë³ê құïèÿ øåæ³ðåñ³, Àëìàòû, 2001. 309-310 á.). Құä³ðåòò³ êүøò³ң әñåð³í³ң øåêñ³çä³ã³íå ñåíó óàқûòû æåòêåí ñèÿқòû.
Àëғàøқû ñåç³ì
Áàëòàáàé Ðàõûìæàíұëû Қàæû áàáàñûíûң àëғàøқû àÿíû áîéûíøà îíûң äåíåñ³ ìåí ìұðàñûí òàóûï àëғàííàí êåé³í æàíûíûң ê³øêåíå ðàõàòòàíûï, á³ð құä³ðåòò³ ñåç³ì áîéûí áèëåé áàñòàғàíûí әð³ äåíåñ³ æåң³ëäåï êөêêå êөòåð³ëãåíäåé әñåðãå áөëåíä³. Îë êөï îéëàíäû. Өç³í³ң ³í³ñ³í³ң àóëàñûíäàғû àðíàéû àқ ìàòåðèàëғà îðàëûï қîéûëғàí Қàæû Áàáàñû äåíåñ³í³ң ñүéåã³íå á³ð æәíå үø àÿқòû қîëà äөңãåëåê òàáàқøàғà á³ð қàðàï îéëàíûï òұðғàíäà îíûң êөç àëäûíàí á³ð ñàғûì áåéíåí³ң әð òүðë³ òүñò³ ñәóëåëåð³ êөð³íå áàñòàï, îíûң êөç àëäûíà æàқûí êåë³ï қàéòàäàí êåð³ òåó³ï æåðãå ñ³ң³ï êåòêåíäåé áîëäû. Îë өç³íå-өç³ ñåíóäåí äå ñåêåì àëó æàғäàéûíà àóûòқûғàíäàé êүéãå åíä³ äå, êөç³í æұìûï áàðûï қàéòà àøқàíäà äәë àëäûíäà åê³ қîëûí æàéûï æûëû øûðàéëû ûқûëàñïåí êүë³ìñ³ðåï òұðғàí çîð äåíåë³ àäàìíûң êөëåңêåñ³í êөð³ï áàñқà á³ð әëåìäå òұðғàíäàé æàғäàéғà äóøàð áîëäû. Áàëòàáàé îñû á³ð құïèÿëû æàңàëûқòûң òûëñûì ñûðëàðû îíûң òүñ àðқûëû àÿíìåí êåëãåí³í åñêå àëûï, Àëëà Òàғàëàíûң құä³ðåò³íå òàғû äà áàñ è³ï áàáà ðóõûíà àðíàï äұғàñûí áàғûøòàäû. Ұéқû àðқûëû òүñ êөðó åæåëäåí æàëғàñûï êåëåä³. Òүñ êөðãåíäå àäàì ìèûíäà òåðáåë³ñ³ æîғàðû æè³ë³êò³ òîëқûíäàð ïàéäà áîëàäû. Ò³ïò³ өòå æîғàðû ñåç³ìä³ê òүñòåðäå æàí äåíåí³ (òәíä³) òàñòàï, әëåìä³ øàðëàé æөíåëåä³. Íåá³ð қóàíûøòû, ðàõàòòû æàéëàðäû áàñòàí êåø³ðó³ ìүìê³í. Êåéäå қîðқûíûøòû áîëàòûíû äà êåçäåñåä³. Îñûғàí áàéëàíûñòû êөðãåí òүñò³ æîðóäû åðòåäåí-àқ әäåòêå àéíàëäûðғàí. Æàқñû òүñ êөðñå áàñûíà æàқñûëûқ êåëåä³ äåï, òүñ êөðóø³í³ қóàíòñà, àë æàìàí òүñ êөðñå “Òүñ òүëê³í³ң áîғû” äåï á³ð³í-á³ð³ æұáàòûï, қàòòû үðåéëåíóäåí қîðғàï, ñàáûðëûқ ñàқòàóғà үéðåòêåí. Ñîíäûқòàí äà áîëàð, òүñò³ êåç-êåëãåíãå æîðûòïàғàí. Ûðûì åò³ï àóûçû äóàëû, қàñèåòò³ æàñû үëêåíäåðãå áîëæàòқàí. Àäàìíûң òүñ êөðó³ êåéäå өç³ äå æàéëû íå æàéñûç æåðãå æәíå өç³í³ң ûңғàéñûç æàòóûíàí äåéä³. Êåéäå àäàìíûң æұìûñûíà, äәðåæåñ³íå, êөң³ë-êүé³íå, òàìàқòàíóûíà, ì³íåç-құëқûíà æәíå òұðìûñû ìåí æàíұÿñûíûң æàғäàéûíà äà áàéëàíûñòû ñèÿқòû. Òүñò³ êөá³íåñå ñàðûóàéûìøûëäàð ìåí êүéãåëåê, àóðóøàң, қàéғû-қàñ³ðåò øåêêåíäåð, æàñòàð êөá³ðåê êөðåä³. Îëàðäûң æàëïû ìàòåðèàëäûқ әëñ³çä³êòåð³ äå êөá³ðåê òүñ êөðóãå әñåð åòåò³íäåé. Æàқñûëûқ òүñòåðä³ æàқñûëûққà æîðûï, “Òүñ îңàëìàé – ³ñ îңàëìàéäû”, äåéä³ õàëқûìûçäûң äàíàëûғû. Áұë æөí³íäå êөïòåãåí àäàìäàðäûң òүñòåð³í³ң äәë êåëãåí³ æөí³íäå àç æàçûëûï æàòқàí æîқ. Òүñêå ê³ðãåí íәðñåëåðä³ң òүð³, òүñ³, òұëғàñû, àòàëûìû әð òүðë³ áîëóûíäà á³ð құä³ðåòò³ құïèÿëûқòàðäûң òåðåң ñûðû æàòқàíäàé. Äåãåíìåí, îñû құïèÿíû әð ұëò өçäåð³í³ң ұëòòûқ ñòèë³íå, ñåí³ì³íå, òàðèõûíà, òàíûìûíà қàðàé áîëæàï êåëãåíä³êòåí, ұëòòàðäûң áîëæàìäàðûíûң ұқñàñ áîëìàóû äұðûñ òà øûғàð äåìåêï³ç. Әë³ íàқòû òүñ æөí³íäå äәëä³êò³ á³ëä³ðåò³í, ò³çáåë³, êåñòåë³, әëåìä³ê ғàæàéûïòû øåøåò³í íàқòû íå ä³íè, íå ғûëûìè åңáåê òå æîқ. Êөá³ қèÿëè áîëæàìäàð ìåí àңûçäàðғà íåã³çäåë³ï æàçûëғàíäûқòàí äà әë³ äå øåø³ì³í òîëûқ òàïïàғàí òүñ-àÿí құïèÿëàðû өç ñûðûí øûí ìәí³íäå äәëåëäåóãå қèûíäûқòàð òóғûçóäà. Àëëà Òàғàëà á³ð àäàìíûң ìàңäàéûíà æàçғàí үø әðï³íå ñàé өì³ðë³ê òàғäûðûíûң á³ð áөëøåã³ òүñ áîëғàíäûқòàí, әðê³ì өç òàғäûðûíà áàéëàíûñòû òүñ êөðó³ äå á³ð Æàðàòóøûíûң әì³ð³ìåí äåìåñêå ëàæûìûç æîқ. Îñûíäàé қàéòàëàíáàñ á³ð құáûëûñ Áàëòàáàéäûң өì³ð³íäå êåçäåñó³äå îíûң ìәңã³ë³ê òàғäûðíàìàëûқ ñàíûìåí áàéëàíûñòûëûғûí àңғàðòқàíäàé әñåð қàëäûðàäû. Êåéäå àäàìғà өң³íäå äå òүñ³íäåé áîëûï åëåñ àðқûëû õàáàð áåðó äå áîëûï æàòàäû. Áұëàð æөí³íäå áàñïà áåòòåð³íäå àç æàçûëûï æàòқàí æîқ. Äåãåíìåí, ìåí өç³ìí³ң òәæ³ðèáåëåð³ìä³ ұñûíóäû æөí êөðä³ì. Ìåí òүñò³ өòå æàñ êåç³ìäå êөðå áàñòàäûì. Ñîë òүñòåð³ìí³ң íәòèæåñ³í åñåéå êåëå әð³ áүã³íã³ өì³ð³ìí³ң òәæ³ðáèåñ³ìåí ñàëûñòûðғàíäà àäàì òàғäûðíàìàñûíà æàқûíäàé òүñåò³íä³ã³íå ñåíãåíäåé áîëäûì. Àäàìíûң өì³ð³íäå òүçó áàñûï өòåò³í æîëû æîқ ñèÿқòû. Íåá³ð қûçûққà äà, қèûíøûëûққà äà áөëåíå, ұðûíà æүð³ï, àқûðû æîë ñàïàðûìûçäûң ғұìûðûíûң á³òêåí³í äå ñåçáåé қàëàìûç. Áàëòàáàéäûң өì³ð³íäåã³ åë³íåí øàëғàé æүðãåíäå øåò æåðäå áàáàñû ðóõûíàí òүñ³ àðқûëû àÿí àëóû, áүã³íäå îíûң øûíäûғûíûң äәëåë áîëà áàñòàóû àäàìíûң ìәңã³ë³ê өì³ð³í³ң æàëғàñûíûң áàðëûғûí äәëåëäåï қàíà қàëìàñòàí, құä³ðåòò³ æàðàòóøûíûң әì³ðë³ê êүø³í æåðáåò³íäåã³ ò³ðø³ë³ê èåëåð³íå æåòê³çåò³í àðíàéû îðûíäàóøû åң ñàíàëû, ғàðûøòûқ ðóõòàðäûң äà áàðëûғûí äәëåëäåãåíäåé ñåç³ìãå áөëåíåñ³ң. Òîñûí õàáàð
Áàëòàáàé Ðàõûìæàíұëû ³ð³ òðàíñòåíäåíòàöèÿëûқ құáûëûñòàí êåé³í á³ðàç åñ³í æèûï îéëàíà áàñòàäû. Á³ð àðìàíûì îðûíäàëäû. Áàáà қàæû äåíåñ³, ñүéåã³ òàáûëғàíäàé áîëäû. Åíä³ îñûíûң øûíäûғûí ғûëûìè æàқòàí äәëåëäåò³ï, àқïàðàòòûқ құðàëäàð ìåí áұқàðàëûқ àðíàëàðäàí õàáàðëàññàì äåãåí îéû á³ðäåí øåø³ìãå êåëå àëìàé, àқûðû îéëàíûï áàðûï өç øåø³ì³í қàáûëäàóғà ûңғàéëàíäû. Òàғû äà îñû á³ð қûñқà óàқûòòà îíûң îéëàó æүéåñ³íäå á³ð òåðáåë³ñò³ê қîçғàëûñòûң íәç³ê ñåç³ì³ ïàéäà áîëûï, äåíåñ³í òîê ñîққàíäàé æàғäàéғà àóûòқûï áàðûï òåðåң äåì àëäû. Àïûð-àé, ìåí á³ð қàòåë³ê æ³áåðä³ì áà?, íåãå òàғû ìàçàñûçäàíûï òұðìûí, – äåï ³í³ëåð³íå ñàáûðëûқïåí қàðàғàíäà Êөêå, өң³í³ç өçãåð³ï өç³ң³ç á³ð æàñàңқûðàғàíäàé қàëûïқà òүñ³ï òұðñûç ғîé äåãåíäåð³í îë áàÿó òûңäàäû. Îíûң îéûíà îñû á³ð ñөçäåí êåé³í ìәңã³ë³ê өì³ð æөí³íäåã³ åñò³ãåíäåð³ ìåí îқûғàíäàðû æәíå íåøå òүðë³ әð ìåçã³ëäåã³ ñàòûëû, қàéòàëàìàëû, ñîçûëìàëû, қûñқà áåéíåë³, ñåç³ìä³ê êөð³í³ñò³ êөðãåí áåéíåë³ê әñåðëåð³ êөç àëäûíàí ò³çáåê-ò³çáåê áîëûï өò³ï æàòòû. Äåãåíìåí, òүñ àðқûëû áåð³ëãåí àÿííûң áàқ áîëûï êåëó³ әðê³ìí³ң өç³íå áàéëàíûñòû ñèÿқòû. Ïàéғàìáàðëàð äà, Õàê³ìäåð äå, әóëèåëåð äå êөá³íåñå òүñ³íäåã³ àÿí áîéûíøà, өç ³ñòåð³í àëғà äàìûòûï îòûðғàí. Ïàéғàìáàðûìûç Ìұõàììåä (ñ.ғ.ñ.) өң³íäå Æәá³ðåé³ë ïåð³øòåí³ң êөð³í³ï, Құðàí àÿòòàðûí æàçäûðóû êүíä³çã³ åëåñ áîëñà, îë òүñ³íäå àÿí áîëûï áåëã³ áåðãåí. Òүñ³ ìåí өң³íäåã³ әðåêåò³ ұқñàñ êåëãåí. Ñîíäûқòàí òүñêå қàëàé áîëñà ñîëàé қàðàóғà áîëìàéäû. Îë ñ³çä³ң òàғäûðûңûçäûң өì³ð³í³ң æàëғàñû. Өç құïèÿñûí өç³íå ñàқòàғàí құáûëûñ, ғàëàìíûң әë³ àøûëìàғàí ñûðû. Êåéäå òүñò³ òåð³ñ æîðóäàí åëåñ, үðåé, қîðқûíûø, äåíåäå øîøó, әëäåá³ð íәðñå êåëå æàòқàíäàé ñåç³íó, әñ³ðåñå, àóðó æàíäàð ìåí òàíûìû íàøàð ñåíã³øòåð àðàñûíäà êөï êåçäåñåä³. Ïàéғàìáàðëàðûìûçғà (ñ.ғ.ñ.) êåëãåí àÿí ñèÿқòû êөïòåãåí îқûìûñòû, àòû әëåìãå ìàøһүð Ïëàòîí ìåí Àëüáåðò Ýéíøòåéí ò.á. òүñ³íäåã³ àÿí àðқûëû ғûëûìè æàңàëûқ àøқàí. Ìûñàëû, À. Ýéíøòåéí òàñòàé қàòûï òәóë³ã³íå îí åê³ ñàғàòòàí ұéûқòàï, òүñ³íäå àÿí àðқûëû êөïòåãåí òåîðèÿëûқ ғûëûìè æàңàëûғûí àøûïòû. À. Ýéíøòåéí áåëã³ë³ ñàëûñòûðìàëû òåîðèÿñûí òүñ³íäå àÿí àðқûëû îéëàï òàóûïòû. Òүñ ñèқûðëûқòûң áåëã³ñ³ åìåñ. Àäàìíûң íåã³çã³ æұìûñ ³ñòåéò³í ìèäûң òàëøûқòàðûíûң äåìàëóûìåí, îíûң àøûëìàғàí êүíä³çã³ äåìàëûñòàғû òàëøûқòàðûíûң құä³ðåòò³ң әñåð³ìåí îÿíûï, ³ñêå қîñûëóû áîëñà êåðåê. Áèîëîã ғàëûìäàðäûң àíûқòàóûíøà àäàì ìèûíûң òåê қàíà 8-12 ïàéûçû æұìûñ ³ñòåéò³íä³ã³í àë, қàëғàí ìè òàëøûқòàðû äåìàëûñòà áîëàòûíäûғûí åñêåðñåê, òүñ ïåí àÿí құïèÿñûíûң ôèçèîëîãèÿëûқ өçãåð³ñòåð³í ғûëûìíàí áөëåê қàðàóғà áîëìàéòûíû øûíäûққà àéíàëóäà. Àìåðèêà Ïðåçèäåíò³ Ëèíêîëüí өç³ қàéòûñ áîëàðäàí á³ðàç êүí áұðûí òүñ³íäå Àқ үéä³ æәíå àқ êè³ìãå îðàëғàí òàáûòòû êөðåä³. Ëèíêîëüí òàáûòòû êүçåò³ï òұðғàí қàðàóûëäàí: “Өëãåí ê³ì?” äåï ñұðàéäû. Қàðàóûë: “Ïðåçèäåíò. Îíû òåàòðäà өëò³ð³ï êåòêåí”, – äåéä³. Îí êүííåí êåé³í Ïðåçèäåíò Ëèíêîëüíä³ òåàòðäà àòûï өëò³ðåä³. Îñûíäàé қàó³ïò³ òүñòåðä³ң àäàìíûң æүéêåñ³í òîçäûðûï, өç³íå-өç³ қîðқûíûø òóғûçàðû àíûқ. Áұғàí ұқñàñ ò.á. òүñòåðä³ äå æàқñûëûққà æîðó îң íәòèæåñ³í áåðåä³. Ìұñûëìàíäûқ æîëìåí æàìàí òүñ êөðãåíäåð Құäàé æîëûíà қàí øûғàðûï ìàë ñîéûï, æåò³ øåëïåã³í ï³ñ³ð³ï äàñòàðõàí æàéûï, àòà-áàáàñû àðóàғûíà äұғà îқûòûï æàòàäû. Êåéäå қàéûð ñàäàғà áåðåä³.Áұë äà өòå äұðûñ øåø³ì áîëìàқ. “Құäàé ұðғàí îңàëàð, àðóàқ ұðғàí îңàëìàñ” äåãåíäåé Құäàé òàғàëà êåø³ðãåí³ìåí àðóàқòàð êåø³ðìåñ³í á³ëãåí æөí. Өç³ңí³ң àòà, íàғàøû æәíå қàéûí æұðòûңíûң î äүíèåë³ê әðóàғûí әðқàøàí åñêå àëûï, äұғà áàғûøòàó îң íәòèæå áåðìåê. Æàñàíäû әóëèå, àíà ò.á. àðóàғûíà òàáûíóäû òîқòàòïàғàíäàð өç àðóàғûíûң íàçàñûíà қàëàäû. Àëëà îñû әðóàқ íàçàñûíàí ñàқòàñûí. “Ñàқòàíñàң құäàé ñàқòàéäû” -– äåìåêø³, ñàқòûқïåí ñàëìàқòàé áàғà áåðóäå, êөðãåí òүñ ïåí åëåñ³ îң áàғûòқà áұðìàқ, àғàéûí. Áүã³íäå Әëåì åë³í³ң ғàëûìäàðû òүñ ïåí àÿí òóðàëû çåðòòåóëåð³í æàëғàñòûðûï қàíà қîéìàñòàí, îíûң ïàéäàñû ìåí çèÿíû íåìåñå òàçàñû ìåí êåð³ñ³ òóðàëû äà ìәí áåð³ï өç òұæûðûìäàðûí æàñàóäà. Әð åëä³ң өç ұëòûíûң åðåêøåë³ã³í åñêåðñåê áұíûң өç³íä³ê құïèÿñûí àøûï әð³ øåøóäå áîëàøàқòà àíûқòàëàðû àéқûí áîëìàқ.
| |||
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 | |||
|