tar5

Рухани жан тазалығы

Адамбекова Рахия

Рухани-сауықтырушы.

ОҚО, Жетісай қ.

Кішіпейілділік мейірімділік, адалдық пен сабырлық сыңды бар жақсы адами, көркем қасиеттер мен іштарлық, арсыздық пен менмендікке ұқсаған жаман қылықтардың мекені – жүрек.

Ұялу, жақсы көру, аялау, мүміннің бәрін дос тұту жүректің ісі. Осы жүректегі жаман қылықтарды ығыстыра қуып, тек жақсы қасиеттерге толыққанда ғана аяулы болмақ. Зұлымдық үшін жүрекке не қажет? Иман қажет. Жүрек ілімсіздіктен, рухани кеселдіктен аман. Иманы қуатты, діндар болуы шарт. Адам баласы тән мен жаннан тұрса, тәніміз топырақтан жаратылғандықтан, оның бүкіл азығы, керегі мен қажеті жерден болады. Ал, жан адамға Аллаһ тарапынан берілгендіктен, оның қорегі рухани азық болмақ.

Аллаһ тағала «Баһара» сүресінде рухани азық жинаңдар, ол азықтың ең жақсысы- діндарлық деген. Дін – адам жүрегіне мейірім шапағат, махаббат пен рахмет құяды. Осы нұр жүрегімізге жігер беріп, иманымызды күшейтпек. Сонда ғана қасиеттермен толықпақ. Ақылдың дұрыс деп танығанын мақұлдап, оң қабақ танытпақ. Иман алып бәйтерек болса, адами, көркем қасиеттер. Соның бірден-бір бұтағы. Ал, иманның тамыр жайып, нәр алатын мекені – жүрек. Оның таза, жұмақ болуы - иманның кеменденуі мен қуаттануының кепілі. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) «Ақиқатында, адам денесінде бір кесек ет бар. Ол жақсы болса, барлық дене жақсы болады. Ол бұзылса, бүкіл дене бұзылады. Шын мәнінде, ол – жүрек», - деген. Тәніміз ішіп-жеу, киіну ауырғанда емдеуге ұқсаса күтімдерді талап етсе, жанымыз да азыққа соншалық зәру. Адам ішкі дүниесін жаңалығымен жаңғыртып отырмаса, ол адам жүрегінің қараюына әкеп соқтырады. Адамның жүрегі қарайса, иман әлсірейді. Құнарсыз жерде өсімдік көктемегендей, қарайған жүректе иман атты бәйтеректің бой көтеріп, жайқалуы неғайбыл. Ақылы нәпсінің жетегінде кетеді. Адам бойын азғындық пен қатыгездік билеп, жалғанды-жалған деп танудан ұялады. Соны Аллаяр бабамыз: «Өлген» жүрек бір қара тас, қарайған жүректі тасқа теңейді. Адам баласы бұл күйден арылу жан ауруынан айықтыратын ем. Бұл ем жүрегімізге дін, насихат арқылы Аллаһтың хикметімен берілмек. Аллаһ жаңбыр суымен дін, насихат арқылы солай тірілтеді.

Ислам дінінде, «Иман» дегеніміз иланған көңілімен ықтияр болушылық делінген. Адам сенімсіз, үмітсіз, армансыз өмір сүре алмайды. Адамның ой-қиялы, ақылы алысқа шарлайды. Сондықтан адамға сенім дұрыс көзқарас қажет. Сенім – білімнің қанаты. Ислам дінінің имандылық, адалдық, әділдік қарым-қатынас негізіне алып, ұрпағымызды тәрбиелеуге пайдаланудың сыры тым тереңде жатыр. Аллаһ баршамызды рухани кеселдіктен сақтап, жүрегімізді Иманның нұрымен нұрландырады.

Массажная терапия

Абитаева Аселя

«Почетный член АНЦК», массажистка.

г. Астана.

Массаж оказывает большое влияние на периферическую нервную систему. Клинически это проявляется в уменьшении болевого синдрома, стимуляции регенеративных процессов, улучшении кровоснабжения тканей и т.д. проводят массаж с косметической, гигиенической, лечебной целями. Массаж обычно назначается врачом. Некоторые виды массажа можно проводить самостоятельно.

Основные приемы массажа

Поглаживание: Проводиться по ходу венозных и лимфатических сосудов. Осуществляется одной или двумя руками: кончиками пальцев, ладонью, тыльной поверхностью согнутых в кулак пальцев.

Растирание: Проводится в круговом, продольном или поперечном направлениях со значительным давлением для того, чтобы подвергнуть воздействию не только кожу, но и глубоко лежащие ткани. Осуществляется кончиками пальцев, основанием ладони, буграми больших пальцев.

Разминание: выполняется одной или двумя руками, передвигающимся в продольным и поперечном направлениях. Применяется для массирования мышечной системы, рассасывания патологических отложений в тканях, увеличения подвижности рубцов.

Поколочивание, рубление: Выполняется двумя (реже одной) руками: ладонной или тыльной стороной кисти, ее ребром, кончиками полусогнутых пальцев.

Вибрация: Достигается быстрыми дрожательными движениями руки (пальцев, ладони).

Виды массажа: Гигиенический массаж - бывает общим и локальным. Гигиенический массаж можно выполнять в виде самомассажа в ванне или под душем.

Реабилитационной массаж - применяется для восстановления физической работоспособности, после спортивных травм, оперативных вмешательств (операции на сухожилиях, удаление мениска.

Спортивный массаж - применяется для повышение функционального состояния спортсмена, снятия утомления, повышения физической работоспособности. Спортивный массаж может быть предстартовым и восстановительным.

Косметический массаж - применяется при уходе за нормальной кожей. Этот массаж бывает трех видов: гигиенический (профилактический), лечебный, пластический. Выполняет массаж руками или специальным аппаратом.

Косметический массаж бывает общим и локальным.

Само массаж - применяется для ухода за телом, при заболевания и травмах, а также в спортивной практике (перед тренировкой, после тренировки).

Техника выполнения точечного массажа.

В основе точечного массажа лежит механическое воздействие пальцем (или пальцами) на биологически систему с различными внутренними органами функциональными системами.

Успокаивающий массаж. Осуществляется непрерывным медленным глубоким надавливанием. Вращательные движения делаются равномерно, без сдвигания кожи. Применяется для устранения возбужденного состояния при различных контрактурах, болях, некоторых нарушениях кровообращения, для рассабления мыщц, при массировании детей и др. Продолжительность воздействия на одну точку до полутора минут.

Тонизирующий массаж. Выполняется с более сильным и кратковременным надавливанием на каждую точку (20-30 с) в сочетании с глубоким растиранием (разминанием) и быстрым отдергиванием польца после каждого приема. Повторять 3-4 раза. Можно делать и прерывистую вибрацию. Применяется после сна, для повышения жизненного тонуса по показаниям. Воздействовать на точки у мужчин следует с большей силой, чем у женщин. При сниженной массе тела, ослаблении организма, легковозбудимой нервной системе надавливания проводить быстрее и более поверхностно.

Цветотерапия

Албагачиева Ирина П.

Космоэнергет.

г. Караганда.

Здоровье-это не только хорошее настроение, это личное счастье и радость в семье, близком кругу друзей и на работе. На земле есть один универсальный источник ЖИЗНИ, а значит и ЗДОРОВЬЯ-СВЕТ!

СВЕТ- это определенный вид электромагнитных колебаний, которыми пронизано все околоземное пространство. Фактически мы живем в мире цвета: цвет- вокруг нас, цвет- внутри нас! Не удивляйтесь, но каждый орган, каждая клетка человеческого организма имеет строго специфический собственный цветовой спектр, то есть все биологические структуры обладают неповторимой цветовой вибрацией.

Современная медико-биологическая наука располагает фактами о том, что наше биополе изменяется первым под влиянием различных неблагоприятных факторов таких как стресс, природные геопатогенные зоны, космические катаклизмы, опасные микробные организмы и другое. Восстановление энергоструктуры человека быстро, четко, безболезненно позволяет цветотерапия.

Цветотерапия- это метод, который стал сегодня очень популярным. Еще в древности считалось, что воздействие цветом не только способно восстановить душевное равновесие, но и является серьезным лечебным фактором при многочисленных физических недугах.

Цветотерапия родилась в древности. Цветом лечили в Египте, Китае, Индии, Персии. В Египетских храмах археологи обнаружили помещения, конструкция которых заставляла преломлять солнечные лучи в тот или иной цвет спектра. Египетские врачи, словно бы купали больного в оздоравливающих потоках целительных лучей.

Современные ученные считают, что цветотерапия является одним из самых перспективных и надежных методов лечения и оздоровления. Эра химиопрепаратов отойдет в прошлое.

Наш мозг, полагают ученые, воспринимает цвет точно так же, как желудок еду. И так же, как нам иногда хочется какой-нибудь конкретной пищи, так и наше тело временами нуждается в конкретном цвете. При этом понятно, что «пилюли цвета» для человека совершенно безопасны. Итак, какие цвета и как на нас воздействуют.

КРАСНЫЙ - с древних времен первобытные люди связывали красный цвет с жизненной силой. Он символизирует энергию и мощь. Красный цвет обладает сильным очищающим действием; он избавит вас от тоски и отрицательных эмоций. Красный цвет согревает, способствует прекращению воспалительного процесса. Однако злоупотребление красным может вызвать раздражение и осложнения заболевания.

Купите красные розы, повесьте перед глазами картину в красных тонах или положите на стол красную папку. Это сразу улучшит настроение, приведет в порядок нервы, повысит работоспособность и жизненный тонус.

ОРАНЖЕВЫЙ - древние мудрецы называли цветом созидания. Это менее активный цвет, чем красный, но действует более последовательно.

В цветотерапии оранжевый применяется при любых нарушениях состояния желудочно-кишечного тракта, почек и мочевого пузыря, помогает победить усталость, тревогу, страх. Оранжевым цветом лечат нервные срывы и депрессивные состояния. Этот цвет помогает человеку развить интуицию. Если вы соблюдаете диету, будьте осторожны – оранжевый цвет возбуждает аппетит.

ЖЕЛТЫЙ – это цвет коммуникабельности. Его называют цветом интеллекта и используют для умственной стимуляции. Наиболее благотворно его воздействие при нарушениях работы печени. При аккуратном использовании вылечиваются заболевания кожи и центральной нервной системы. В цветотерапии желтый называют цветом – «санитаром». Он очищает организм от токсинов, контролирует вес. Желтый цвет способен избавить от депрессии и мрачного мироощущения. Под Воздействием желтого цвета человек может избавиться от неуверенности в себе, застенчивости, навязчивых мыслей.

Серебро - является цветом мира и постоянства. Он главный цвет очищения, так что он очень хорош для удаления нежелательных болезней и неприятностей из тела. Он наилучший при лечении рака тканей и крови.

Золото - является самым сильным цветом, чтобы помочь вылечить всю болезнь. Настолько сильный, что некоторые люди должны постепенно подвергаться его действию. Золотой усиливает все поля тела и духа.

Наш организм имеет особые центры (чакры), регулирующие потоки биологической энергии. Каждая чакра имеет свой цвет. Причем аура здорового человека имеет благородные чистые цвета. Механизм многих заболеваний обусловлен нарушением цветовой гармонии, смешением цветов или дефицитом определенного цвета, необходимого для нормальной жизнедеятельности органов и психоэмоционального состояния человека. Так же цветотеропия может использоваться как метод обработки воды.

Народная медицина широко использует цветотерапию так например для лечения ангины используется красная фланель, а при рожистом воспалении – красную шерсть, чтобы уберечься от желтухи следует носить золотые бусы. В окончании предлагаю модницам на заметку, что цвета оказывают влияние на весь организм, но при определенных болезнях их применяют уместно, если можно так выразится. Как и на что конкретно надо воздействовать знают специалисты в области цветотерапии и применять этот метод следует с их рекомендаций.

1. Если вы хотите похудеть ешьте пищу, богатую красными лучами: свеклу, капусту, вишню, баклажаны, лук, перец, редиску, землянику, помидоры, арбузы. Два раза в день пейте соляризованную красную воду. Это вода из красного сосуда, который в течении часа постоял на солнце.

2.Если вы хотите пополнеть ешьте пищу, богатую синими лучами: голубику, сливу, виноград, груши, сельдерей, картофель, рыбу, цыплят, телятину. Пейте соляризованную синюю воду.

Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының ғылымнамасы – құпия тылсым дүниенің бір кілті

Анарбаев Талғат

ҚХЕҚ-ның ОҚО филиалының директоры.

Шымкент қ.

XV ғасырдан келе жатқан халық медицинасының тамыры тереңде . Әлем ғалымдары зертегендей біздің ата-бабаларымыз өз кезінде қазақ халық емшілігінің құдіретін еңбек етіп жазып кеткен. Соның бірі қараүзген шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы 1388-1483 жылдары өмір сүрген қазақ ғұламасы. Әкесі Тілеуқабылдың қасында жүріп көп нәрсені үйреніп, өсе келе атақты Лұқман хакімнен дәріс алған. Алланың рақымымен, бойындағы шипагерлік қасиетімен көпке танылған. Түрлі шөптерден дәрі жасап, көп ізденіп, халық емшілігінің негізін қалаған. Бүкіл жаратылыстың кілті қасиетті Құран Кәрім болса, сол жаратылыстың тылсым сырларының кіліті ғұлама ғалым, қараүзген шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы өз ақыл қолымен жаратқан «Шипагерлік Баян» атты кітабы болады. Жаратушы иеміз. өзінің қалауымен қалаған пендесіне өз тарапынан қасиеттілікпен, игілікті, әдептілікпен данышпандылықты жібереді. Кімде-кім осы қасиеттерге ие болса, онда ол пенде ел ішінде. Алла құзырында көптеген игіліктерге ие бола алады. Бұл ақиқат ғалым Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы міне бүкіл адамзат маңдайына біткен, киелі қазақ елінің ортасынан шыққан қасиетті Құран Кәрімде айтылған адам. Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы өзінің ұлы еңбегінің мәніне жету үшін астраномияны, философияны, психологияны, этнографияны, ұлттық салт-сананы, тарихты тығыз ұшастыра отырып жасаған. Табиғаттың жалпы әлемді өз заңдылығымен бір-брінен бөліп жасауға болмайтынын, барлығын біртұтас дене ретінде қорғауға, әр түйіннің сәйкестігі мен әр қиылыстың нанымдылығын, біз тәнті еткен ұлы шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы десекте болады. Араб қарпінен көшіргендер: Кәрім Елепмеске, Дүкен Мәжімханға ризашылығымызды білдіріп, Алланың жарылқауын тілейміз.

Еліміз қуатты мемлекет болуы үшін ел руын көтеретін халық емшілері де халыққа ауадай қажет. Халық емшілерінің абыройын көтеріп, елге, халыққа танытып жүрген ағамыз, халық емшілері қауымдастығының президенті, Зиядан қажы Қожалымовқа алғысымыз зор және шексіз деп айта кеткім келеді. Қазақстанның түкпір-түкпірінен халық емшілерін жиып, бойына қуат, жүрегіне шабыт берген жан. Халық емшілері қауымдастығының еңбегі бізге сабақ десекте болады. Ұлы бабаларымыздың бірден-бір бастаған жолы ақ адал. XV ғасырдың ұлы ғұлама емшісі Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы емшілердің сырқат жанға айтылар сөз мәнері мен мәдениетіне анық анықтама берген. Ауру адамдар емшіге тәні мен жанына бір дауа іздеп келетінін ескеріп, емшінің айтқан сөзі, жұмыс орны әсерлі де, күшті болуы қажет. Ата-бабаларымыздың қанымен ауысқан емшілік қасиет әр кез ізденуді тазалықты қажет етеді. Дертке дауа іздеп жүрген әр адам өз емшісіне кезігіп дертіне шипа тапса сол адамға бар тағдырын тапсырып, үлкен сенімге кіреді. Ғұлама шипагер сенім арқылы науқастың жаны мен тәні тазарып, тез айығуға мүмкіндік туады. Барлық сырқат Алладан. Оның да жазылуы бір Алладан екендігіне үлкен мән берген. Шипагер қазақтың қарапайым халықтық «қара емін» талдап, өз тәжірибесінен өткізіп, жеті өлшеп бір кесіп өзінің ақыл-ой таразысынан өткізді. Ол өзінен бұрынғы Орта Азия мен шығыстан шыққан ғұламалар еңбегімен таныса отырып, ұлттық идеядағы ғылыми медициналық энциклопедиялық еңбегі «Шипагерлік баяның» осыдан бес ғасыр бұрын жазуы, ұлттық мәдениетіміздің бір саласы емшілік өнерімен осы заманғы медицинаның негізін қалағынан білдіреді. Шипагердің ғылымнамасы мәңгілік ұлт мақтанышына айналары анық. Сол үшін бүгінде емшілерге бірге алып жүріп оқитын негізгі оқу құралына айналды.

Халық емшілігінің болашағы

Ақынбеков Мейірбек

жазушы - журналист, ҚХЕҚ «Құрметті мүшесі».

ОҚО, Сарыағаш. Төңкеріс..

Әлімсақтан келе жатқан халық емшілігінің базбір кезеңдерде саясат салқынынан қағажу көріп, тозаңданып, ел жадынан ұмытыла бастағаны да шындық. Ғарыштық қуат, көріпкелдік, болжампаздық, жұлдызнамалық, құмалақшылық, жауырыншылық қияли тірлікке баланып, ем түрінен мансақталуға дейін жетті. Қағажу көрген бұл салалар қазір де толық мәніне ие емес. Тек бұл салалар ма? Ғасырлар бойы халық емшілігінің сынынан өткен әуезбен, балмен емдеу, мануальді терапия, фитотерапия, биоэнергетика сынды шипалық нәтижелері жоғары ежелден белгілі емдер де әлі жетілдіре түсуді қажет етеді. Негізгі себеп емшіліктің тарихи бастауы –халық емшілгінің тереңдей зерттеудің кемшіндігі деп ойлаймын. Рас, бұл тақырып қайбір емші мамандардың, халықтық шипагерлердің тарапынан зерттеу, ұсыныс, ем ретінде баспасөз бетінде аракідік жарияланады. Бірақ, олар түбегейлі толғамды ем ретінде қолданылып, насихаттала бермейді.

Халық емшілігі жайлы көріпкел, болжампаз бабалардан, шипагер даналардан қалған жазбаша, ауызша, тарихи деректер, мол мұралар бар.Олар өркениетті ел мұражайларында, ел есінде сақтаулы. Тек жетпей тұрғаны –соларды мейлінше жинақтап жүйелеу, мәні мен маңызын елге түсіндіру, емдік игілікке пайдалану. Бұл тақырыпқа түрен салып орамды ойларын, пісіп жетілген пікірлерін қалың қазағына мұра етіп қалдырған Шоқан Уәлиханов, Мұхтар Әуезов, Әлкей Марғұлан, Ақжан Машани сынды тағы басқа да ұлы тұлғаларымыздың қадау-қадау жазбалары бар. Оларда Қойлыбай бақсы. Абылай ханның жұлдызшысы Байыс, Мөңке би, Маңқы би, Бекет әулие, Бұқар жырау сынды өзге де халыққа аты кең жайылған қыдыр дарып бақ қонған көріпкелдер мен данагөйлердің өрнекті өсиеттері мен сөздері істері сөз етіледі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі кейіпкерлер тарапынан айтылған болжампаздық, көріпкелдік, жұлдызнамалық, құмалақшылық, тағы басқа дақа сиетті емдік бастаулар қаншама.

Шығыс медицинасының аталары саналатын екінші Аристотель атанған жерлесіміз Әбу Насыр Әл- Фараби, Бұқара, Самарқан, Хорезм, тағы басқа шаһарларда атақ-данқы жер жарған Ибн Сина, туған жеріміздің төл перзенті Өтейбойдақ Тілеуқабылұлын, ХV ғасырда өмір сүрген француздың жұлдызшысы-сәуегейі Нострадамусты, болгарлық Ванга әжейді халық емшілігі жолындағы көріпкелдер, болжампаздар, керемет иесі деуге болмай ма ? !

Ия, қиян бастауы бар халық емшілігі жайлы, тарих қойнауына сінген атақтары аңызға айналған емшілер жайлы мысалдарды ұзақ жыр сонар етіп айтуға болады.

Ендігі мәселеміз- бедерлі тарихы мен қасиетті емі бар дәстүрлі халық медицинасын жандандыра түсу, оның оңтайлы жолдарын қарастыру мен жетілдіру. Осы мәселенің әлі де жандана түсуіне билік пен медицина салсындағы басшылардың, көпшіліктің мейлінше назарын аудару.

Сөз реті келген соң, өткен ғасырдың 90- жылдарының басында Қазақстан Халық емшілері ассоциациясын құрған, қазір сол құрылымның президенті, халық медицинасы жайлы жазған он кітаптың авторы Зядан қажы Қожалымов жайлы айрықша сөз ету жөн сияқты.

Алла, дін жолын, Құран кәрімді, емшілік жайлы жазылған әр кездегі батыс, шығыс әдебиеттерін терең зерттеп өз дүниетанымын биік қалыптасытырған ғылымгер азамат қазақи халық медицинасының кенжелеп қалғанын аңғарады. Оны көтерудің сара жолдарын іздестіреді. Көне жазбалардан, мұражайлардан, ел аузынан, білікті ғалымдар мен ғұламалар шығармашылықтарынан деректер жинайды, оларын салыстырмалы тәжірбиелік әдістермен зерттейді. Нәтижесінде көптеген құнды қорытындылар, түйіндер жасайды. Мысалы, оташылық пен құмалақшылықтың тұқым қуалайтын құпиялы қасиет екенін, тамыршылдықтың тұқым қуалап, әрі оқып үйренетін ілім екенін, көріпкелдік пен телапатияның бір-біріне тәуелділігін айғақтайды. Көріпкелдік, болжампаздық, жұлдызнамалық, жауырыншылық, әуез терапиясы, балмен емдеу, мануальді терапия, биоэнергетикалық, фитотерапиялық емдер жайлы да жүйелі түйіндерді жүлгелерін айшықтай түседі.

Ауруды берген Алла, оның емін де берген. Тек жөнін, жолын таба білу керек. Осы қағиданы бағдар тұтқан Зядан қажы Қожалымов ғылыми медицинамен салыстыра отырып, халық емшілігін зерттеуге, елімізде оның емшілік құрылымын жасақтауға айрықша ізгі ниетпен кіріседі.

Халық шипагерлігі халықтың қанымен аралас, ұрпақтан ұрпаққа берілетін тектік қасиет, қазақ халқының шипагерлік ілімін дамытуда, ХV ғасырда өмір сүрген Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының да орны бөлек. «Менен ұрпақ қалмаса күндердің күнінде мені әлемге әйгілейтін «Шипагерлік баяным» артымда қалмақ» деп өсиет ретінде қалдырған бес мың беттік қолжазбасында ол дала тәжірбиесі арқылы көптеген емдердің түсін түстеген.1108 түрлі дәрі-дәрмек түрін, 858 түрлі дәрілік өсімдік пен базбір жан-жанарлар мүшелерінің емдік қасиеттерін анықтаған. 1050 түрлі шипа- ем атын, 4577 шипалық дәрілік рецепт әзірлеген адамның сыртқы және ішкі ағзаларының анотомиялық-тұлғалық атауын жазып қалдырған.

«Қазақстан халық емшілері қауымдастығының» өсіп-өркендеу жолдарының түбегейлі даму жоба жоспарын жасап, бірнеше жүздеп саналатын халық емшілері сарбаздарын бір ұяға ұйымдастырып терең де, мәнді тәрбие бағыт беріп отыру оның қызметінің өркендеуі мен болашағының мықты болуына және халық емшілігін дамытуға үлкен үлес қосатындығын айқындай алады. Болашағы бар халық емшілігі, қолдаушысы барда өркениетті болмақ.

Пайдалы кеңес – жанға сая

Ахметова Нағима

Рухани-сауықтырушы,

ҚХЕҚ-ның «Құрметті мүшесі».

Қызылорда қ.

Бүгінде адамның денсаулығынаң әртүрлі сырқаттарға ұшырауына байланысты фамацевтикалық дәрі-дәрмектердің толық жазылып кетуіне қуаты жетіспейді. Ең бастысы әр адам өзін-өзі емдеу тәсілін үйренгені жөн. Ол ертеден ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан халықтық емдік әдіс-тәсілдер. Осы пайдалы әрі жанға сая емдік түрлерінің біразын ұсынсақ артықтық етпейді.

Семіздік. Көптеген зерттеулерге сүйенсек, семіздік тұқым қуалайтын көрінеді. Егер ата-анаңның бірі етжеңді болса ұл-қызы да тез толысуға икемді келеді. Сол сияқты аз қимылдап, құнарлы, майлы тамақты шектен тыс көп жеу де семіруге жағдай жасайды. Соқыршекке жасалған операциядан кейін де, ішкі ағзалардың біреуі өз қызметін дұрыс ақтармаса да адам семіре бастайды. Ал бұған қарсы емделмес бұрын ағзаның саулығын тексеріп алған жөн. Қарынға жиналған майдан құтылу үшін ас содасы қосылған ваннаға жиі шомылуы керек.

Күн сайын бір стақан ақжелкен тұнбасын ішу қажет. Бір жұмадай тек жүзім жеп, кешкісін клизма жасау да өте пайдалы.

Семіздіктен құтылудың тағы бір амалы – бірінші аптада күніне үш рет – таңғы, түскі, әрі кешкі астың орнына екі апельсин мен қайнатылған үш жұмыртқа жеңіз. Екінші, үшінші аптада да осы тағаммен қатар түрлі көкөністер мен жемістер жеуге болады. Бұл тәсілді өзіңізді жеңіл сезінгенше жасай беріңіз. Апельсиннің құрамында ағзаға қажетті барлық витаминдер, ал жұмыртқада протеин бар.

Қызамық. Қызамық (краснуха) – Вирус арқылы тез тарайтын жұқпалы ауру. Мұнымен сырқаттанған адам денесіне бөртпе шығып, ауру түрі байқалған екі апта ішінде басқа адамдарға осы дертті жұқтыруы мүмкін. Инфекция негізінен ауру адам түшкіргенде, жөтелгенде ауа арқылы тарайды. Қызамықпен көбіне 6 айлықтан 12 жас аралығындағы жас балалар ауырады. Балалар көбінесе күз, қыс айларында сырқаттанады. Ділбәс немесе баспа және тұмаудан кейін аталмыш аурумен сырқаттану қаупі күшейе түседі. Ересек адамдарға сирек жұғады. Бұл аурумен ауырған адамның бойында мәңгілік иммунитет қалыптасады. Қызамықпен бұрын ауырмаған екіқабат әйелдер сақ болғаны дұрыс, әсіресе алғашқы 3 айда. Өйткені, бұл дертті жұқтырып алса, құрсақтағы нәрестенің өміріне зиян келтіруі мүмкін. Аурудың инкубациялық (білінбейтін) кезеңі 10-24 күн (негізінен 16-18 күн). Қызамық көбінен білінбей басталады. Адамда әлсіздік байқалады, жұтқыншағы қызарып, кейде қызуы көтеріледі. Ауру білінбестен 1-3 күн бұрын лимфа түйіндері үлкейіп, әсіресе желке тұсында, жұтқыншақта қызыл дақтар пайда болады.

Дерттің бірінші белгілері білінісімен дереу дәрігер шақыртыңыз. Мұндағы гәп – ауруды басқа балаларға жұқтырмау. Аурудан хабарыңыз болмаса өз бетіңізбен емдеу-өкінішке соқтырары хақ.

Науқас жағдайында сырқат баланы төсекке жатқызып, дәрігердің нұсқауын мүлтіксіз орындаңыз. Сырқатқа тамақ беру тәртібін қадағалаған жөн. Көкөніс, жеміс-жидектерді көбірек жегізіп, тұзды, сүрленген тағамдарды аузына алдырмаңыз. Қыс айларында дәрігер ұсынған витаминдерді тауып беру керек. Дәрігер нұсқаулары мен емдеу шартын қатаң сақтаған жағдайда ауру асқынбайды, сәбиіңіз тез арада сауығады.

Іш қату. Ішек қызметін жақсарту және іш қатудың алдын алу үшін таңертең аш қарынға және кеште ұйқы алдында 1-2 апельсин жеңіз. Келесі әдісі: лимонның екі бөлігін және апельсин мен 7 қара өрік пен 4 өрікті (қара өрік пен өрікті мұқият жуу керек) іші терең ыдысқа салып, үстіне жемістердің беті көрінер-көрінбестей етіп жылы су құйып, таңертеңнен кешке дейін күнге қою керек (қант қосылмағаны дұрыс). Іш өткізгіш тиімділігі мен ішек майлаушы әсері күшті болуы үшін бұл жемістерді, басқа ешқандай тамақ жеместен кешқұрым жеген жөн.

Мұндай ем-домды 15 күн немесе қажет болған жағдайда 30 күн бойы жасаңыз. Таңертеңгілік ас ретінде де қабылдауыңызға болады.

Созылмалы іш қату жағдайында 60 грамм лимон шырынымен 15 г ас содасын 1,5 литр жылы суға араластырып ішіңіз де, одан кейін тез арада 4-5 минут шалқалап жатыңыз.

Міне осындай халықтық емшіліктің қажетті түрлерін пайдаланған маңызды болмақ. Салауатты өмір салты бағдарламасы да дәрісіз денсаулықты жақсарту болып табылады.

“Шипагерлік Баяндағы” мінездемелік көзқарастар

Арын Саржанұлы

Өтейбойдақ танушы-ғалым..

ҚХР. Күнес қаласы.

XV ғасырдың дала ғұламасы, ұлы шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы (1388-1483) қазақ ханы Әз Жәнібек жарлығы бойынша шамамен 1460 жылдардан бастап “Шипагерлік Баян” кітабын жаза бастаған. 1475 жылдары Әз Жәнібек өлген кезде, 85 жас шамасында еді. “Осыдан кейін ел кезу қайта салтым болды, жазғаным соңғылыққа сарқын болмақ” деп жазды (13 бет). Менің айтпағым, “Шипагерлік Баяндағы” мінездеме ғылымына байланысты түсінгендерім мен түйгендерім.

Мінездеме атауының әр заманда аталуы әр түрлі болады. Өтейбойдақ заманындағы айтулы екі түрлі: бірі ми мен жүректің меңгеруіндегі істе, екіншісі мінездеме қалыптастыру және мінездемені көзіме байқау, тану деп атаған. Мінездеме ғылымы таяуда психология деп аталды, бұл екі замандағы атауды түсіндіру, баяндау, анықтау, дәлелдеу сөздеріне де айырма бар. Өтейбойдақ мінездеменің бірі адамның миы мен жүрегін меңгеруіндегі сөзі, әрекеті, құлқы, пейілі – деп төрт сөзге жинаған. Ал қазіргі ғылымда – сезім, түйсік, есте сақтау, ойлау, елестету, сана, ниет, сенім, әрекет деген мағыналар.

Өтейбойдақ мінездемені тану деген танталдық (мәнін көру, зер салу) ұғым деп, мынандай төрт сөйлемге жинақтайды:

1. Сол адамның әрекетін байқап, аңғарып, мінездік әрекетін тану және сол адамның әрекетін қалыптастыру деп түсіндірген.

2. Сөзіне қарап мінезін байқау, аңғару, ең соңында мінездік сөзін тану және қалыптастыру дегендік.

3. Мінездік сөз әрекетіне танталдық (көзбен ішкі мәнге көз жүгірту) таным қалыптастыра отырып, пейілділік мінезін тану және пейілін байқау.

4. Құлықтық мінезі жөнінде жан сырғылық (көңілде) қорытынды жасай отырып, сол адамның бүтін құлықтық мінезін танып жету және байқау.

Бұл төрт түр сол адамның мінезін тану ілімі деп те аталады. Тағы бір көзқарасында мүшелік сипатын, тұлғалық сипатын, сырқаттық сипатын байқап аңғау деп те айтыпты. Мұнда сол адамның мінезін танып, аңғарып қалмай, денсаулығы сырқаты және науқасы жөнінде де жан сырғылық қорытынды жасап, оны сол адамның дәрі қағазын (шипашақ) жазуға материал етіп, өзінің нақтылы ауру тексеруіне пайдалану материалы етіп, нақтамалыққа (диагностикаға) қол жеткізген.

5. Қазіргі ғылымдағы тағы бір түсіндіруде психология адамның психикалық қимылы мен оның заңдылығын зерттейтін ғылым делінген. Психикалық қимыл барлық адамда болады. Біздің миымыз дамылсыз қызметте. Көреміз, ойлаймыз, ұстап-байқаймыз, қуанамыз, ашуланамыз – міне осылар психикалық қимыл болады – делінген.

Қысқасы осы заман мінездеме (психология) ғылымын қалай түсіндірсе солай түсіндірсін, 550 жылдың алдындағы Өтей бабамыздың мінездеме деп түсіндіргенін тез ұғатын көрінеміз, тіпті қазіргі психологиялық аудармалардан әлде қайда түсінікті көрінеді.

Нақ, Өтей бабамыздың тілімен айтқанда мінездеме ғылымы дегеніміз – ми мен жүректің меңгеруіндегі адамзаттың сөзі, пейілі (ойлауы), құлқы (жүрек пен ми басқарған әрекетін сезілуі) әрекеті сияқты төрт саладағы іс мінездеме болады.

Қазіргі ғылымда психология мен психиканы анықтайтын, дәлелдейтін, айқындық сөздері сезім, түйсік, есте сақтау, ойлау, елестету, сана ниет, сенім әрекет мағыналарында айтылып, түсіндіріліп жүр.

Оқырмандарға, сараптаушыларға, зерттеушілерге бұл айқын салыстырманы айта кеткенім – олардың ойлауына көмек болар деймін, өйткені Өтей бабамыз “дүние әріптестікке (қайшылықта) жалғасады” деген (30 бет.) Содан сөз салым айырмасы (қайшылығы) болғанымен, мәні жақтан үлкен айырма бар ма, жоқ па, саралап көріңіз.

Ал, адамның жеке-дара мінезін байқау, аңғарту, тану – мінезді тану ғылымы болады. Немесе, жеке адамның өзін аңду, байқау, тану, мінез құлқын, пейілін байқау, түп мәнін танып – жету дегендік, немесе жеке адамның сөзін, әрекетін, пейілін байқау, түп мәнін танып –жету дегендік, немесе жеке адамның сөзін, әрекетін, пейілін, құлқын тану ерекшелшігін, қасиетін зерттейтін ғылым “жан тану ғылымы” делінеді.

Өзіңді де, өзгені де білсең – мәңгі жеңілмейтін боласың – деген сөз бар емес пе. Қорытынды: жеке мінез қалыптасуын зерттейтін ғылым – мінездеме ғылымы делінеді. Басқа адамдардың жеке мінездерін тану, зерттеу барысы “жан тану ғылымы” делінеді. Кейде бұл екеуін қосып мінездеме ғылымы – деп айтады.

Қазақтың ұлттық психологиясының негізін алғаш ғылымға енгізген Өтейбойдақ бабаның “Шипагерлік баян” еңбегі қол жетпес ірі мұра, әрі мыңдаған ғалымдар зерттейтін көп салалы ғылым екенін мойындағанымыз жөн.

«Шипагерлік Баян» - ел мұрасы және оның ғылыми термин

жасаудағы маңызы

Әділман Нұрмухамбетұлы

м.ғ.д., профессор, ҚазМҰУ.

Алматы қ.

Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы бабамыздың үлкен ғылымнамалық еңбегі «Шипагерлік Баян» /1/ жарыққа шығып, содан баяғы қазақ тарихында ерекше тұлға, ірі ғалым болғанын мақтаныш етеміз. Ол туралы тарих және медицина мамандары азды-көпті еңбектер жариялады /2,3/. Бұл жарияланған еңбектерді қайталап жатпай, оларды келтірмеген «Шипагерлік Баянның» кейбір тұстарына тоқтағанды жөн көрдік. Бұл ғылымнамалық еңбектен Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы бабамыздың ірі ғұлама ғалым болғандығын танимыз.

Одан тарихи жағдайлар, ұмыт болған салт-дәстүрлер, философиялық көзқарастар, астрономиялық құбылыстар, аңыз әңгімелер, медициналық сипаттамалар, қазақша атаулар жөнінде көптеген мағлұматтар аламыз.

Болашақ ұрпаққа өсиет сөздер қалдырған: жетіге тиіспеу, қырық бірге жұғыспау, он екіден айрылмау. Бұл жұғыспаулар соқтықпау, жәбірлемеу, ойрандамау, қырмау, аялау, абайлау, сақтау, қорғау сияқты сегіз түйінде жинақталған. Шипагердің көргендігін «ат байламдық аңғарымнан» байқауға болады.

«Адамның денесіне сырқаттың, зақымдық науқас қондырым, құзғындатым, тудырым болатын құрттар» - деп атады. Өтекең бабамыз дерттердің пайда болуын денеге құрттардың енуімен түсіндірді. Көзге көрінбейтін құрттар микроскоппен анықталатын микробтар екеніне күмән келтіруге болмайды. Денеге еніп, қолайлы орын тауып орнығып алуға шалдықтырады – деген. Ал ауруды дұрыс анықтап, емін дұрыстап жасамаса жазылмас бейнет. Дұрыс анықтамай, ем қонбаса соңы ажалмен аяқталмақ. Кез келген сырқатты тудыратын көзге көрінбейтін құр-түріне байланысты әр түрлі болады. Себебі, әр кеселдің белгісі әр түрлі. Құрт біреу болса ауру түрі де біреу болып, емдеу әдісі де біреу болар еді – дейді. Соңында сынықтан басқаның барлығы жұғатындығын айтады. Сол кездің өзіңде көзге көрінбейтін денелердің бар екенін көзімен көрмесе де сезіп білген. Қазір көзге көрінбейтін денелерді ұлғайтқыш құралдардың көмегімен көріп, көзіміз жетіп отыр. Шипагер дұрыс болжам жасап, көрегендікпен айтқан.

Кез келген адам ауруын жасырғанымен түрінен, сөйлеген сөзінен, қимылынан, іс-әрекетінен байқауға болатындығын айтады. Өтекең адамның сырқаты шиені көшіріп еккенменен бірдей – дейді. Шие өскінінің бүлініп үзілуі – адамның кемтар болуы, қайта көктеуі – кеселін дәл анықтап емдеп жазылуы. Шие сабағының қарюы ажалдың келуі деп тірі организмдердің тіршілік ету заңдылықтарының ұқсастығын көрсетеді.

Табиғи құбылстар адамдарға әр түрлі әсер ететіндігін, созылмалы науқастардың сырқатын қозғап, қоздыратындығына Өтекең назар аударған.Тымық да бұлыңғыр да қоздырма ыстық қанды пенделер үшін көктем және күз қатер болмақ деп есептейді. Осы жерде табиғат терісі науқас адамдарға көп әсер ететіндігін байқаймыз. Ал күннің шуағы адам жанын рахатқа бөлейтінін, кейбір ауруларға пайдалы екенін айтады.

Адамның денесінен бөлінетін «тер, қақырық, түкірік, шырылма несіп, бейжарық, нәжіс сияқты заттардың түсіне, көп бөлінуіне, қою, сұйықтығына байланысты ауруды анықтауға болатындығын айтқан. Кез келген адам «Жүрегім соқпай тұра тұр!» - дегенімен сол кісінің тілін, өз жүрегі алмайды. Жүрек тоқтаса өлмек деп жүректің адам еркінен тыс жұмыс істейтінін айтады. Кейбір жағдайда жаттығудың арқасында көптеген жетістіктерге жетуге болатындығын мысалмен түсіндірді. «Есім ханның Әз ханымы – Айымбикемнің өгізді лақша көтеріп жұртты таң қалдырған». Бұл тек әдеттенгеннен дейді. «Әр қандай адам теңдесіне қимыл қуат, сезім қуат, тежелім қуат, болмағы парыз» - деп қуат түрлеріне сипаттама береді.

Аурудың себептерін «буылма себепкерлер» - жұқпалы аурулар, «туылма себепкерлер» іштегі бала мүшелерінің кемтар туылуы , «қуылма себепкерлер» - деп аурудың тұқым қуалауын айтады.

Адамның денесін көрінетін он екі мүше мен көрінбейтін он екі мүшеге бөліп аттарын атап көрсеткен. «Әттең көре алмаймын!» - деп адамның ішкі құрылысын көретін айнам болса екен деген. Сол атамыздың арманы қазір іске асып отыр.

Ауыр халдегі адамдарға дәрі беру, оны ішкізу, ішуі қиынға соққандықтан: «Әттең, осындай қиын шақта дарымдық зәруат шипа емін аспаннан пері түсіп, аңғаққа алып кіріп кетіп, аузынан шыға келерлік не дарым зәруат нілін аңғақтық қанмен қоса құйып, жүрекке жеткізулік күн болуы мүмкін бе екен?» - дейді. Осылай дәрілік заттарды тамырларының ішіне енгізуді армандайды.

Дәрі жасауда өсімдіктердің гүлінің түсіне, орналасуына, жапырағына, сабағына, тұқымына, жемісіне, тамырына қарап жинаған. Оны қалай тазалап, кептіріп, сақтауды түсіндірген. Ауруының түріне қарай металдардың қайсысы қолданылатыны келтірілген. Дәрінің науқасқа берілетін қырма уыс, қысқама, елілік, дарымдық меңземе, сүйем, сынық, сүйем қарыс, жартықарыс – деген өлшемдері заманға сай келетіні күмән шақырмайды.

Бүгінгі күні ана тіліміздің ғылым тіліне айналу талабына сай. «Шипагерлік Баяннан» көптеген медициналық аталардың көне заманнан болғанын аңғарамыз. Осыған байланысты ғылыми медициналық тілді қазақ

«Шипагерлік Баян» кітабының медициналық тағылымдары

Әбдісабыр Өмешұлы

Медицина мамандарының білімін жетілдіру ғылыми институты,

м.ғ.к., доцент.

Алматы қ.

«Шипагерлік Баян» - дүниенің қызығын мүлде ұмытқан, сынақ атулыны әуелі өз басына жасап, талай рет уланған, өлмегеннен басқаның бәрін көрген, жар құлағын жастыққа тигізбей жаһан кезген, елден көрген-білгендерін саралап түйіндеген, қайраты мұқалмас, ақылы телегей-теңіз, ойы талғамды, әрі тиянақты Өтейбойдақ бабамыздың ел-жұртының, болашақ ұрпақтарының мәңгілік кемістік, мүсәпірлік, ғаріптік көрмеуі, азап тартпауы үшін артына қалдырған, растығына шүбә келтірмес, ғылыми өресі биік төл тәжрибелерінің туындысы.

Бұл еңбек – түсіне білгенге шын мәнінде де, қолға түспес асыл мұра. Тек өткіншісі – қолжазбаның бізге толық жетпей, өртенгеннен қалған жұрнағының ғана (төрттен бір бөлігі) қалуы. Бұл еңбекті толық бағалау үшін тек еуропалық медициналық білім жеткіліксіз, сонымен қатар шығыс халық медицинасының негіздерінен де (қытай және тибет) хабардар болу шарт.

Бес ғасыр бұрын жазылған «Шипагерлік Баян» кітабының жұрнағынан біз не таптық?

Бабамыздың еңбегіне ой жүгірте отырып, осы уақытқа шейін бізге беймәлім болып келген, біздің көшпенділердің өз алдында кемелденген шығыс медицинасының жүйесінің, ғылыми атаулары мен сөздіктерінің, адам анатомиясы мен физиологиясынан хабардар ете алатындай түсініктемелерінің, көптеген аурулардан айықтырып жібере алатындай дәрі-дәрмектерінің болғанына көз жеткізесің. Бабаларының даналығын сезініп, рухтың көтеріліп, төбең көкке жеткендей қуанасың да.

Кітаптың 80-83 беттерінде бабамыз емші деген сөзден шипагер сөзінің дұрыс екендігін дәлелдейді. Емшілік деген қақалақтың өзін көрмей, мүйізін ғана көрегендік. Тек шипагерлік сөзі ғана мағыналы, тауып айтылған. Ол шипа жазады, қонады, дариды, айықтырады деген сенімділікпен жазылсын, қонсын, дару болсын, сақтайсын деген ақ тілек, тілеулестік ұғымымен қоса науқас пендеге жанашырлық танытпақ. Шипагерлікті дарымдаулық және болжамалы деп екі топқа және оны жиырмадан аса түрге бөледі.

«Алла адамды топырақтан жаратқан. Адамзаттың топырақтан жаралғанына дәлел: бала туыла сала сол жердің, туған мекенінің ауасымен тыныс алады. Анасының сүтін емеді. Сол баланың тұлғалық бітістік құрандысы сол жердің топырақ құрандысымен тең болмағы шарт. Барлық жердің топырақ құрандысы, топырағының түсі ұқсас болмайды. Топырақтағы құрандылық кемістік адамзатына жан ашырлық кемістікті ала келеді.

Айталық, алқым ұрысы ерекше үлкейетін адамдар бар. Олар онысын мақтан көреді, басқалардан ерекшеміз деп санайды. Бұл топыраққа, өте-мөте топырақ құрандысына қатысты ма, әлде Алланың жазуы ма? Бірақ мұндай пенделер белгілі өңірде ғана бар, жалпылық адам пендесінің бәрінде емес, және сол орынның адамы басқа жерді мекендесе, үлкендерінің алқым ұрысы кішірейсе, балаларында болмайды екен. Бұған қарағанда, топырақ құрандысында адамға пайдалы бір нәрсенің жеткіліксіздігі айдан анық ұғыныс болмақ. Ол не нәрсе, ол белгісіз. Бұл тек жаратушыдан басқаға аян емес» - деп жазады (48 бет).

Қандай байқағыштық десеңізші?! Бұл қазір ғана бізге ғылымның дамуы арқасында белгілі болған – зоб ауруы туралы. Ол туралы аймақта тұратын адамдарда кездеседі. Себебі топырақта және ауыз су құрамында иод микроэлементінің жетіспеушілігенен болады. Оны біздің бабамыз 500 жыл бұрын біліпті.

Әз Жәнібек ханның Өтейбойдақ шипагердің кеңесі бойынша шығарған алғашқы үш жарлығында:

1. Жат төсектілікке жол бермеу;

2. Жеті атадан кейін ғана қыз алысу;

3. Бететн сүймеу туралы айтылған. Оның бүгінгі күн ішінде де маңызы зор.

Соңғы жылдары туберкулездің ашық түрімен ауыратын сырқаттар көбейгені мәлім. Ол негізенен сүйіскенде, біздің жастарда жиі кездесетін қақырып-түкіру сияқты нәрселерден жұғатын мерез ауруы соңғы кезде елімізде тоғыз есе өскені де белгілі және ең қауіпті ауру СПИД-пен ауыратындардың саны да көбейіп отыр. Бұл үшін жарлықтың, меніңше, ең маңыздысы – көп халықтың ішінде тек біздің қазақта ғана жеті атаға жетпей қыз алуға рұқсат жоқ екен. Соның әсерінен біздің халықтың генофоны жақсы сақталған. Ол да Өтейбойдақ бабамыздың көрегендігінің арқасы.

«Шипагерлік баянда» болашақ дәрігерлерге беретін этика-деонтологиялық тәрбие де баршылық. Шипагерліктің нәтижелі және дарымды болуы әр емшінің кішіпейіл мінезіне, білімділігіне, имандылығына байланысты екендігі айтылады. Осыған байланысты шипагерлерге дүниеқор болмауға, Алланың берген қасиетін саудаламауға, «Қол кірі – дәулетке қызықпа», - деп, «қанағат түбі-рахатқа» үйретеді.

Адам сырқаттарының себептерін талдай келе (146) тіл сұғы және көз сұғы дегеннің де болатынын айтады. «Міне, осындай сұғы барлар қылықты да сүйкімді баланы көріп, «Паһ!» десе болғаны келесі, сол уағынан қалмай шетінемек, мұны көзіммен көрдім. Көз сұғы бар адамның көзінде не көз айналасында қара қал, не мендіме көз көрігі болмақ. Оның көз қаращығы жалынды, қарауы сұқты, өткір. Жанары қара болмақ. Тіл сұғы барлардың аузының айналасында меңдіме қалы болмақ. Тіл-сұқ тиген балаға меңдуана ұрығынан бір талдан үш талға дейін, үлкендерге бес-жеті талын талқандап жегізсе, жазылып, айықпағы айқын болмақ» - дейді.

Тарихтан белгілі Тибет медицинасы VII ғасырда шығыс медицинасының барлық жетістіктерін біріктіріп, жинақтап, бір жүйеге келтіріп, оның негізі болған «Чжуд-ши трактатын өмірге әкелді. Тибет ламалары: «Емдеуге болмайтын ауру жоқ, тек қана емдеуге көнбейтін адамдар бар», - дейді. Шығыстың атақты ламаларынан «Алтын барыс» атағын еуропалық Виктор Востоков моностырда оқыған кезінде 300-дей пәннен дәріс алғанын өз кітаптарында жазады.

Қорыта айтқанда, Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының «Шипагерлік баян» кітабы – шығыс медицинасының үлгісімен, бірнеше ғылымдардың басын біріктіріп медицина іліміне қызмет етуге, адам баласының ең басты байлығы – денсаулықты сақтауға, сырқаттарды емдеуге бейімделген терең де тарихи ғылымнама. Сондықтан бұл кітаптың бір сөзін қалдырмай жан-жақты талдап, қазіргі медицина жетістіктерімен толықтырып, ұлттық медицинамыздың негізгі өзегіне айналдырған жөн.